Çocukların teknolojiye olan ilgileri dendiğinde aklımıza bilgisayar, internet, telefon, televizyon ve diğer elektronik cihazlar gelmektedir. Teknolojinin olumlu yanları olduğu kadar olumsuz yanları da vardır. Çocuk ve gençlerin internet, bilgisayar ve televizyon karşısında uzun zaman geçirmeleri sosyal, duygusal ve fiziksel açıdan problemler oluşturmaktadır. Özellikle iletişim kurmalarına engel olması açısından, çocukların sosyalleşmesini engellemektedir. Bu sebeple çocukların çok küçük yaştan itibaren bu tür cihazlarla tanışması ve bunlara aşırı maruz kalmaları doğru değildir. Özellikle gelişimin hızlı olduğu ilk 2 yaşta çocuklar mümkün olduğu kadarıyla teknolojik cihazlardan uzak tutulmalıdır.

Daha sonraki 4 yılda çocukların teknolojiye maruz kalmaları sınırlandırılmalı, içerik bakımından da kontrol edilmelidir. Şiddet içeren bilgisayar oyunları, korku filmleri, uygunsuz içerikli internet siteleri vs. gibi teknoloji unsurları çocuklarda ciddi psikolojik sorunlara yol açar veya normal ruhsal gelişimlerini engelleyebilir. Ailelerin bu tarz davranışları; çocukların küçük yaşlardan itibaren teknolojiye maruz kalmalarına ve potansiyel teknoloji bağımlılığına yol açabilmektedir. Ayrıca bu davranışlarıyla çocuğun kendisini ifade etmesi ve sorunlarla uygun şekilde başetmesi engellenmektedir. Aynı şekilde bu davranışlar çocuklarda ritual haline dönüşebilir ve çocuklarda alışkanlık yaratabilir. Daha sonraki dönemlerde çocuklar susmak veya sakinleşmek için telefon ve buna benzer teknolojik cihazlar için beklentiye girebilirler.

Aynı sorunlar okul dönemindeki çocuk ve gençler için de geçerlidir. Tek fark okul döneminde ödevler ve eğitim amaçlı bilgisayar kullanımına izin verilebilmesidir.

Fiziksel olarak görme sorunları (yakını görememe, çift görme, göz tembelliği vs), duruş ve iskelet sorunları (kamburluk, sırt ve boyun ağrıları, kas ağrıları vs), radyasyon riski (birçok kanser riskinin artışı), daha az hareketten kaynaklanan fiziksel problemler (aşırı kilo, kalp problemleri vs.) gibi birçok sağlık sorunlarına yol açabilir.

Psikososyal etkiler de birçok olumsuzluklara yol açmaktadır. Özellikle internetin ve bilgisayar oyunlarının çekiciliğine kapılıp, zamanın çoğunu bilgisayar önünde geçiren çocuklarda bir süre sonra “internet bağımlılığı” oluşmaktadır. İnternet bağımlılığı, TV bağımlılığı, kumar bağımlılığı, aşırı yemek yeme gibi. Mide küçültme ameliyatı. Davranışsal bir bağımlılıktır. Buna bir Teknoloji Bağımlılığı da denilebilir. Teknolojik bağımlılıklar, pasif ( TV bağımlılığı) ya da aktif (Bilgisayar bağımlılığı) olarak ikiye ayrılmaktadır. Bağımlılıkta başlangıçta az olan oran, farkına varmaksızın artmış olabiliyor ve giderek yaşamın tamamını kapsar. Bazı çocuklar, bilgisayar bağımlılığına ve bunun olumsuz uzantılarına, diğer çocuklara oranla daha yatkındır. Doğal olarak bu çocuklar sanal yaşamın çekiciliğini de en güçlü hisseden çocuklardır. Onlar için herhangi bir süre bile çok fazla olabilir. Bilgisayarda giderek daha çok zaman geçirme, içe kapanma, göz temasının azalması, sözel iletişimde azalma, daha çok ve sık oynama isteği, toplumsal yaşamdan yaşıtlardan çekilme, yetişkinlerle sorunların olması, sorumluluklarını yerine getirmeme, yinelemeli beden hareketleri (ileri geri sallanma, parmakları gereksiz yere oynatma, dönme, tikler ) ya da kendi kendine konuşma, yoksunluk belirtileri (bağlantı engellendiğinde titreme, aşırı sinirlilik ve hayal kurma, yaşıt ilişkilerden kopma ve bedensel ağırlıkta artış ve hareketsizlik, gerçeği değerlendirmede yetersizlik vs. gibi birçok belirti ve bulgular bilgisayar bağımlılığına işaret etmektedir.
Ayrıca hayatın ilk dönemlerinde (0-3 yaş) aşırı TV ve bilgisayara maruz kalan çocuklarda Otizm benzeri tablo gelişmektedir ki, bu da çocuğun sosyal ve dil gelişimini önemli ölçüde engellemektedir.

Yapılan araştırmalarda uzun süre TV ve bilgisayara maruz kalmanın çocuklarda öğrenme, görsel hafıza ve hayal kurma becerileri üzerine ciddi olumsuz etkileri olduğu tespit edilmiştir. Okul öncesi dönemde 1 saatin altında TV ve bilgisayara maruz kalan çocuklarla 1 saatten fazla maruz kalanlar arasında resim yapma kabiliyeti, hafıza ve sebep sonuç ilişkisi kurma kabiliyetlerinde ciddi fark bulunduğu ve daha az TV ve bilgisayar izleyen çocuklarda iyi performans sergiledikleri bulunmuştur.

Çocuklar günümüzde popüler olan birçok sosyal paylaşım siteleri aracılığı ile sanal ilişkiler, yakınlıklar kurmaktadırlar. Bu sanal dünyadaki ilişkilerle, gerçek ilişkiler arasındaki fark, çocuklar tarafından tam olarak ayrıştırılamamaktadır. Fiziksel kimliklerini ortaya koymaksızın, sohbet odalarında dolaşmanın tehlikesi, ileri yıllarda gerçek sosyal hayattan çekilme davranışları ile kendini gösterebilecektir.

Gerçekte çok içe dönük biri internetle kendine güven duygusunu destekleyecek arkadaşlar edinebilir. Uzun süre internette sohbet(chat) yapan çocukların gerçek hayatta arkadaş edinme sıkıntısı çektiği yapılan araştırmalarla saptanmıştır. Bir araştırmada WEB gezintilerinde, çocukların kendilerini nasıl hissettikleri sorulduğunda cevap en çok “yalnız” olmuştur. Bu yalnız çocuklar, giderek toplumda iletişim kurmakta zorlanmakta, topluma karşı olumsuz duygu ve düşünceler beslemeye başlamaktadır. Ayrıca yine bir araştırmada, aşırı internet kullanan çocukların daha az kitap okudukları saptanmıştır.

Gençler arasında uygunsuz internet kullanımı yanlış cinsel deneyimlere, alkol ve uyuşturucu kullanımına ve suça bulaşmalarına yol açabilir.

Teknolojik cihazların yaydığı radyasyon her ne kadar azaltılmaya çalışılsa da tamamen sıfırlanmamaktadır.Radyasyon özellikle hızlı büyüyen hücrelere etki göstererek kanser riskini artırmaktadır. Çocuklarda özellikle büyüme gelişme açısından hızlı hücre çoğalımına sahipler ve radyasyon açısından en yüksek riske sahip grupta bulunmaktadırlar. Özellikle beyin ve kemikiliği gelişimi radyasyon açısından risklidir. Radyasyon, çocuklarda beyin gelişimini engellemekte ve beyin kanseri riskini 3-4 kat artırmaktadır. Çocuklarda radyasyona maruz kalma, öğrenme, dikkat, hafıza vs. gibi birçok beyin işlemlerinde olumsuz etkiye yol açmaktadır. Bu konuda özellikle cep telefonu yüksek elektromanyetik radyosyon yaydığı için tehlike açısından ilk sırada bulunmaktadır. Radyasyona maruz kalmak kemik iliği kanseri (lösemi), riskini artırmaktadır. Lenfoma, tiroidkanseri, cilt kanseri gibi birçok kanser çeşidi radyasyonun etkileriyle oluşmaktadır.

Yapılan araştırmalarda anne babalar %62 oranında çocuklarının hangi sitelerde dolaştıklarını bilmemektedirler. Çocuklara hangi sitelere girdikleri sorulduğunda %44’ü oranında cinsel içerikli sitelere, %14’ü bomba imalatı sitelerine, %12’si nereden silah alabilecekleri bilgisini içeren sitelere girdiklerini belirtmişlerdir. %43’ü ailesinin internet konusunda bir kural koymadığını, %31’i ailesinin kuralları takip ettiğini, %26’sı ise kurallara rağmen istediklerini yaptıklarını belirtmişlerdir. Sonuç olarak ebeveynler bu teknolojik devrim karşısında güç mücadelesine girmeden galip çıkmayı bilmelidirler. Bu da ancak kararlı ve tutarlı davranmakla mümkündür. Her zaman kontrol ebeveynde olmalıdır. Teknolojinin kullanım süresi konusunda sınır çizilmeli ve mutlaka uyulmalıdır.

Alışkanlık Kazandırma Sürecinde Atılan Adımlar Nasıl Olmalı?
Çocuklarda alışkanlık kazanma taklide dayanır. Çocuk için en önemli taklit figürleri, anne-babadır. Bu sebeple anne-babaların davranışları çocuk tarafından en çok taklit edilen davranışlardır. Anne-babanın sık yaptığı davranışların çocuklar tarafından alışkanlık haline gelmesi olağandır. 

Alışkanlıklar kazandırmak için en önemli yol, bu alışkanlıkların anne-baba tarafından yapılması ve devamlı olmasıdır. Bir diğer önemli bir husus da çocuğun bu alışkanlıkları yapabilme becerisine sahip olmasıdır. Ayrıca bu alışkanlıkların çocuğa sağlayacağı faydaları ve hayatına katacağı güzellikler de çocuğun anlayacağı şekilde anlatılmalıdır. Ayrıca bu alışkanlıklar o toplumda ve kültürde de yer edinmiş olmalıdır. Aksi halde bir süre sonra çocuklar bu alışkanlıkları sorgulamaya ve alternatifler üretmeye başlayabilir.

Kitap Okumayan Bir Çocuğa Ne Yapmalı?
Kitap okuma alışkanlığı anne-babanın çocuğa daha küçük yaşlardan itibaren hikaye okumasıyla başlar, daha sonra çocukların resimli hikaye kitaplarından nesne ve kavramları öğrenmesiyle devam eder ve çocukların okumayı öğrendikten sonra bilgi kaynağı olarak kitabı kullanmalarıyla sonlanır. Kitap okuma konusunda kesinlikle zorlama olmamalı. Düzenli ve çocuğun sevebileceği konularda kitap okunması sağlanmalıdır. Anne-babaların çocuklarıyla beraber kitap okumak için bir zaman ayarlamaları faydalı olabilir. Yine evde kütüphane veya kitap dolabının olması çocukları kitap okuma konusunda heveslendirebilir. Kitap okunduktan sonra çocukların kitaptan öğrendikleri ve bunu hayatlarına nasıl yansıtabilecekleri sorgulanır.

Ayrıca kitap okuduğu için çocuklar sevdiği şeylerle ödüllendirilir. Buna rağmen bazı çocuklar okumayı sevmiyorlarsa ve zorlanıyorsa bu çocuklarda okuma güçlüğü (disleksi) olabilir. Okuma güçlükleri genellikle çocuğun okuma eğitimi tamamlamasına rağmen okuma hızının yavaş olması, harfleri karıştırması ve kelimeleri bir kısmını uydurma veya yutmasıyla seyreden bozukluktur. Bu çocukların zekasında problem olmamakla beraber öğrenme şekilleri ve hafıza becerilerinde problem bulunmaktadır. Bu çocukların beyinleri görsel ve işitsel verileri farklı kodladığı için öğrenme de farklı olmaktadır. Yine dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda çabuk sıkıldıkları ve odaklanma problemleri yaşadıkları için sıklıkla okuma alışkanlığı kazanmakta zorlanırlar. Kitap okumanın ders çalışmaktan ayrı tutulması gerekiyor. Çünkü ders çalışmak bir sorumluluk, görev ise kitap okuma bir hobi veya faaliyet olarak değerlendirilir. Ayrıca ders çalışmak hayatın belli dönemlerinde gerekli iken kitap hayat boyu faydalı ve gereklidir.

Biliyoruz ki bazı çocuklar bebeklikten itibaren kimi nesnelerle bağ kuruyor. Onlardan ayrı uyumama, yemek yememe, dışarıya çıkmama gibi tavırlar sergiliyorlar. Misal, bazı çocuklar annesinin tülbenti olmadan, onun kokusunu hissetmeden uyuyamıyordu. Bulamazlarsa saatlerce ağlıyordu. Pek çoğumuzun çevresinde benzer örnekleri görebiliyoruz. Peki bu davranışların sebebi nedir ve ne kadar olağan bir durumdur? 

Bebekler, ilk iletişimini anneleri ile kuruyorlar. Annenin çocuğu emzirmesi, kuçağına alması, altını temizlemesi, uyutması vb. faaliyetler sırasında anneyle çocuk arasında etkileşme ve bağlanma oluşuyor. Bu bağlanma temelde üçe ayrılır.

Güvenli bağlanma: Bakıcı (anne) çocuğunun yanındayken çocuk rahattır ve etrafını keşfetmeye devam eder. Bakıcı yokken huzursuzdur ve ağlar. Bu bağlanma tarzına sahip bireyler, hem kendilerin hem de başkalarını olumlu görme eğilimindedirler. Yakın ilişkilere değer verirler, bu tür ilişkileri başlatmakta ve sürdürmekte başarılıdırlar.

Kararsız/kaygılı bağlanma: Bakıcının uyarılarına ve mevcudiyetine aşırı ve tutarsız yanıtlar geliştirirler. Bu tarzda bağlanma gösterenler bakıcıya karşı kızgınlık duyarlar ve rahat keşif yapamazlar.

Kaygılı/kaçınmacı bağlanma: Bu çocuklar bakıcıyla temas kurmaktan kaçınırlar ve dikkatlerini eşyalara, oyuncaklara yöneltirler. Bakıcı ortamda olmadığında ağlamazlar ve oyuna devam ederler.

Bağlanma molelindeki bu farklılıklar karakter özellikleri ve ileride kurulacak iletişimde belirleyici rol oynar.

Daha sonra etrafını keşfetmeye başlayan çocuklar eşyalarla (oyuncak) temas sağlarlar. Bu temas sırasında çocuklar; ilk önce eşyanın çıkardığı sese ve kokusuna göre bu eşyaları tanırlar ve bağlanırlar. Daha sonra eşyaların rengi, şekli, yumuşaklığı, boyutu vs. göre seçicilik gelişir.

Dolayısıyla çocukların bakıcı ve eşyalarla kurduğu bu bağlanma yaşamlarının her bölümünde etkili olmaktadır. Bağlanmanın şekli ve süresi karakteristik farklılıklar gösterse de hemen her çocukta bağlanma olmaktadır. Bağlanma geliştikten bir süre sonra da çocuklarda alışkanlığa dönüşebilmektedir.

Çocukların bağlandığı figürler farklılıklar gösterebiliyor. Bu farklılık çocuğun bakıcısı, çevresi, yaşam deneyimleri ve çocuğun yapısal özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Örneğin annesiyle kaygılı yapıda bağlanma kuran çocuklarda geceleri annesine temas sağlayarak (saçını tutarak, elini tutarak) uyuma paterni geliştirirler. Bir başka örnek yeni alınmış, sürekli oynanan veya örnek alınan hayali kahramanların oyuncaklarıyla uyumak okul öncesi yaşlarda sık görülmektedir. Seçilen örneklerin farklılıkları rengine kokusuna yumuşaklılıkları ve sürekli maruziyetlerinden kaynaklanmaktadır.

Bazen çok ileri yaşlara kadar devam edebiliyor bu bağlılık. Ve özellikle annenin sosyal yaşantısını olumsuz etkiliyor. Peki ailelerin, çocuğun bu bağımlığı karşısındaki tutumu ne olmalı?

Aşırı bağlanma gösteren çocuklarda ileri yaşlarda özgüven eksikllikleri, ayrılık anksiyetesi, okul reddi, yaygın anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, özgül fobiler gibi çeşitli sorunlar görülebilmektedir. Özellikle bakıcıyla (anne) patolojik bağlanma paterni gösteren çocuklarda yukarıda bahsedilen problemler sık görülmektedir. Buna ilaveten yapılan çalışmalarda okul öncesi dönemde bakıcı ve eşyalara aşırı bağlanma davranışı gösteren çocuklarda ileriki yaşantılarda alkol ve uyuşturucu madde kullanma riskinde artış görülmüştür. Ayrıca bu çocukların ileride aile yaşantılarında problemlerle karşılaşma oranı da yüksektir. Bütün bunlar göze alınarak çocuklarda küçük yaşlardan itibaren sağlıklı bağlanma geliştirmesi için çaba sarfetmek gerekiyor.

Bu sebeple bakıcıya veya eşyalara (oyuncak) aşırı bağlanma engellenmelidir. Bu doğrultuda 3-4 yaşlarından itibaren çocukların çevresiyle daha çok iletişim kurması, yeni şeyler keşfetmesi ve hayatına yeni renkler katması sağlanmalıdır. Örneğin kulandığı eşyaları değiştirmek veya farklılaştırmak, annenin haricinde diğer insanlarla (özellikle yaşıtlarıyla) vakit geçirmesini sağlamak faydalı olabilmektedir.

Eğer bu alışkanlıklar ileri yaşlara kadar devam ediyorsa ve çocuğun veya ailenin hayatında olunsuzluğa neden oluyorsa mutlaka bir uzmana danışılmalı ve yardım alınmalıdır.

Özenti ve hayranlık bazı çocuklarda hiç görülmeyen eğilimler iken, bazı gençlerde bariz etkileri oluyor. Pedagojik açıdan baktığımızda bu durumu nasıl değerlendirilmeli. Yani çocuğun bu tarz eğilimleri ve istekleri bir kişilik problemine işaret eder mi?

İlk önce bilinmesi gerekiyor ki özenti, imrenme gibi özellikler çocuk psikolojisinin bir parçasıdır ve karakterin oluşması, davranışların şekillenmesi ve ahlak gelişimi açısından çok önemlidir. Özenti ve hayranlık bir nevi taklittir ve bu beceriye sahip olabilmek normal psikososyal gelişim açısından değerlidir. Önemli olan çocuğun kimlere ve hangi özelliklerine karşı özenmeleridir. Yani çocuk iyi şeylere de imrenebildikleri gibi tam aksi kötü veya değersiz şeylere de imrenebilirler. Çocuklar taklit becerileri gelişirken ilk olarak yakın çevresindekileri (anne, baba vs) taklit etmeye başlar ve onlara hayranlık duyarlar. ‘Büyüyünce babam gibi güçlü olacağım’, ‘Ben de annem gibi güzel olacağım’ gibi sözleri veya düşünceleri çocukluk döneminde sık şahit oluruz. Daha sonra çocuk etrafını keşfettikçe ve öncelikleri değiştikçe özendikleri insanlar ve özellikler değişir. Hayranlık ve özentinin derecesi önem taşımaktadır.

Yani çocuk, hayran olduğu insanı birebir taklit ediyor veya bu hayranlık çocuğun sorumluluklarını yapmasına engel teşkil ediyorsa burada hastalık boyutunda hayranlıktan söz edilebilinir. Bunun bir diğer adı fanatizmdir. Soruda da belirtildiği gibi bazı çocuklarda özenme az görülürken bazıları daha çok etkileniyor. Burada belirleyici bazı faktörler de bulunmaktadır. Çocuğun kişilik yapısı, aile ve çevresinin yönlendirmeleri, çocuğun zeka düzeyi, yargılama becerileri vs. gibi. Özellikle bağımlı kişilik özelliği gösteren çocuklarda özenti ve hayranlık hastalık boyutuna kadar ulaşabilir. Aynı zamanda anne ve babasıyla özleşemeyen çocuklar başka figürlere aşırı hayranlık duyabilirler. Yargılama ve karar verme becerileri zayıf olan çocuklarda işin kolayına kaçarak çevresindeki ünlü ve beğenilen birini taklit etme yolunu seçebilir. Hayal gücü güçlü olan veya gerçeği değerlendirme kabiliyeti zayıf olan çocuklarda risk altındadırlar. Özenti ve hayranlıkları hastalık boyutunda olan çocuklarda birçok psikiyatrik hastalık görülme sıklığı da artmaktadır.

Erken Yaşlara İnmesi Hatta Ergenlik Öncesi Dönemde Bile Görülmesi Nasıl Yorumlanabilir? Teknolojik Gelişmelerin, İnternetin vs. Etkisinden Söz Edilebilir mi?
Çocukların teknolojinin etkisinde kalması özenti ve hayranlığın erken gelişmesine değil başkaların özenme ve hayranlık duymaya yol açtığını düşünüyorum. Çünkü bir çocuğun taklit becerisinin gelişmesinin dış uyaranların direk etkisi altındadır. Yani taklit ettiği şeyi ne kadar sık görür ve duyarsa o kadar çok taklit eder veya imrenir. Eğer çocuklar anne ve babasıyla değil de TV veya bilgisayar diğer nesnelerle zaman geçirirse orada gördüklerini taklit eder ve hayranlık duyarlar. Maalesef birçok aile çocuklarını medya ve internetin olumsuz etkilerinden koruyamamaktadır. Bu sebeple çocuklar popüler kültürün etkisinde daha fazla kalmaktadırlar. Bu kültürün ülkemizde ve dünyadaki hayali ve gerçek temsilcilerinin hayatları, davranış ve söylemleri çocukların sağlıklı gelişimde olumsuz örnekler oluşturabilmektedir. Aynı zamanda ebeveynlerin de teknolojinin etkisinde kalarak çocuklarıyla yeteri kadar ilgilenmedikleri veya yanlış yaklaşımda bulundukları da bir gerçektir.

Böylesi Durumlarda Ailenin Tavrı Ne Olmalı? Hoş Karşılamadıkları İsteklerini Çocuklarına Nasıl Aktarmalılar?
Aileler çocuklarıyla sık ve yakından ilgilenmeliler. Çocuklarına iyi örnekler sunmalı kötü ve yanlış örneklerden uzak tutmalılar. Bu sebeple izledikleri ve takip ettikleri şeylerin içeriğine hakim olmalılar, sürelerini yaşına uygun sınırlamalılar ve olumsuz durumları engellemeliler. Hayran duydukları insanların olumlu yönleri öne çıkarıp olumsuz olabilecek yönlerini çocuklarına anlatmalılar. Çocuğun aşırı isteklerini karşılamamalılar çünkü bu çocuklarda doyumsuzluk oluşturabilir. Çocukların gerçek ihtiyaçlarını göstermek ve hayatta onlara hedef belirlemek ebeveynlerin en önemli görevleridir. Eğer çocuklarda hastalık boyutunda hayranlık ve özenti varsa ve aileler bununla baş edemiyorsa bir uzmana danışmaları gerekmektedir.

Çocuklarda Uyku Düzeniyle İlgili Öneriler
İlk 1 yaşta bebeğin uyku düzeni çok değişken olmaktadır. Belirgin bir uyku alışkanlığından bahsetmek doğru olmaz. Ama uykuya geçmek için belli ritüeller olabilir. Emzik emme, parmak emme, kucakta veya ayakta sallanma, ninni veya müzikle uyumak vs. bu alışkanlıklar genellikle anne tarafından çocuğu uyutmak için kullanılan yöntemler olup, çocuğun bir nevi hipnotize olmasını ve ağlamadan uykuya dalmasını sağlar. Ama bu yöntemlerin daha sonra çocukta alışkanlık kazanılması ve yaşamın ileriki dönemlerinde de uykuya geçmek için bu ritüellere ihtiyaç duyması gibi sakıncaları olabilmektedir. Bu sebeple bu tarz davranışların mümkün olduğu kadar sürekli olmaması çocuğun zorla uyutulmaması gerekiyor. Ninni söyleme, doğa sesleri dinletmek gibi farklı yöntemler kullanılması daha iyi sonuçlar doğurabilmektedir.

Ağlatma yöntemi denilen yöntem, çocuğun ağladığı zaman annenin tepki vermemesi veya çocuğa temas etmemesi şeklinde olur. Bu yöntem de çocuğun ruh sağlığı için çok uygun değil. Çocukla anne arasında sağlıksız (güvensiz) bağlanmaya yol açabilir. Çocuk ağladığı zaman veya anneye ihtiyaç duyduğu zaman annesini yanında bulabilmeli. Bu özellikle yaşamın ilk 6 ayında çok önemli. Aksi halde anneyle ve çevreyle sağlıklı bağlanma gerçekleşmez, çocuğun kaygılı, mutsuz ve agresif olmasına yol açabilir. Gece uyandığında çocuğunuza, yanında olduğunuzu onunla konuşarak veya ses çıkararak bildirmek gerekir. Emzirme ve altını temizleme dışında kucağa almamak gerekiyor. Annelerin özellikle ilk 1 yaşta uyku düzenlerini bebeğin uyku düzenine göre ayarlamaları gerekiyor. Aksi halde ya çocukların sağlıklı uyumaları engellenmiş olur ya da annenin gün içinde uyku ihtiyacını karşılayamadığı için psikolojisi olumsuz etkilenebilir.

İlk 1 yaşta çocuğun uykusunu bozan bazı durumlar olabilir. Mesela 2’ci ayında kolit denilen barsak problemleri, tuvaletini altına yapma, diş çıkarma, anne sütünün azalmasıyla beraber emmenin azalması, yatağının ayrılması ve sık sık geçirilen üst solunum yolu enfeksiyonu gibi hastalıklar çocuğun uykuya dalmasını zorlaştırıp, sağlıklı uyku düzeninin bozulmasına yol açabilir.

2 yaşına kadar çocukların anneyle aynı odada ama ayrı yatakta uyması öneriliyor. Daha sonraki dönemlerde çocuğun odasını ayırmak gerekiyor. Böylece ebeveynlere aşırı bağlanma, korkularıyla baş edebilme, mahremiyet kavramının oluşması gibi beceriler geliştirme fırsatı tanınmış olur.

Çocuğun uykuya dalmasını kolaylaştırıcı bazı öneriler:
-Gün içinde ilgisini çekecek hareketli oyunlar oynamak.
-Mümkün olduğu kadar çok hareket etmesini sağlamak.
-Uyumadan önce ılık banyo yaptırmak.
-Yine uyumadan önce bebeğe masaj yapmak.
-Uykusunun geldiğine işaret eden esneme, göz kapaklarının düşmesi gibi durumlara dikkat etmek ve bu durumlarda yatağa yatırmak.
-Uyumadan önce altının kuru olduğundan emin olmak.
-Bebeklerin uyumadan önce tok olması uykuya dalmasını kolaylaştırır. Burada aşırı beslememeye dikkat etmek gerekir.
-Sessiz bir ortamda uyutmak veya kısık sesle, sabit ritimle ninni söylemek, doğa (kuş, dalga, su vs) sesleri dinletmek.
-Odanın ısısını ve havalanmasını düzenlemek ve sabit kalmasını sağlamak. Oda sıcaklığı genellikle 21-23 °C olması gerekir. Havalandırılması iyi olmayan odalarda buhar makinesi kullanılmalıdır.
-Gece, teninin hava almasını sağlayan ve terlemesini engelleyen giysiler giydirmek ve altının kuru olmasını sağlamak daha derin ve uzun uyumasına yardımcı olur.

Çocuklarda depresyonun birçok sebebi bulunmaktadır. Genel hatlarıyla aşağıdaki gibi sıralanabilir;

1. Annenin depresyonu (postpartum depresyon)
2. Yakın kaybı (ölüm, ayrılık)
3. Yetersiz sosyal çevre (okul, kreş, arkadaş)
4. Yetersiz ebeveyn ilgisi (özellikle anne)
5. Travmaya maruziyet (şiddete maruz kalma, hakarete uğrama, cinsel istismar)
6. Özürlü doğma veya yeti yitimi (bir organını kaybetme, körlük, sağırlık gibi)
7. Kronik hastalıklar (uzun süre hastanede yatma, ilaç kullanma, ağrıya maruz kalma)
8. Genetik geçiş (ailede tekrarlayan depresyon atakları) 

Çocukluğu kabaca okul öncesi ve okul sonrası döneme ayırırsak bu dönemlerde görülen depresyon belirtileri farklılık arz etmektedir.

Okul öncesi dönemde ağlama, huzursuzluk, inatlaşma, sinirlilik, karşı gelmeler, eşyalara zarar verme, içe kapanıklık, göz teması kurmama, uyku bozuklukları, beslenme problemleri, kabızlık, oyunlar ve oyuncaklarla mutlu olmama, ağrıya aşırı hassasiyet veya duyarsızlık vs. gibi sayılabilir.

Okul sorası dönemde ve ergenlik döneminde tablo mutsuzluk, çöküntü, halsizlik, enerjisizlik, içine kapanıklık, hiçbir şeyden zevk alamama, kilo kaybı (bazen kilo artışı olabilir), uyku düzensizliği, arkadaş ilişkilerinde bozulma, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı, intihar düşünceleri ve girişimleriyle seyreder.

Çocuklar da Depresyona Girer mi?
Evet girebilir. Hatta ergenlik döneminde depresyona bağlı intihar ve ölüm oranı çok yüksek bulunmuştur. Çocuklarda depresyon sıklığı okul öncesinde yaklaşık %1-3, okul sonrası ergenlik döneminde %10-18, olarak bilinmektedir.

Yukarıda depresyon sebepleri arasında sayılan birkaç madde değiştirilememesine rağmen birçok sebep ortadan kaldırılabilir. Özellikle ergenlik döneminde depresyon sıklığı yüksek olduğu için bu dönemde ailelerin daha dikkatli olması gerekmektedir. En önemli faktörlerden biri ebeveyn-çocuk ilişkisidir. Sağlıklı aile ilişkisi çocuklarda depresyonu önler. Ebeveynler, hem çocuklarıyla hem de kendi aralarında sağlam iletişim kurmalılar. Anne babaların, çocukların iç dünyasına girebilmesi ve burada onları tanımaları ve gerekli öğretileri kazandırmaları gerekmektedir. Özellikle okul öncesi dönemde kardeş kıskançlığı, ebeveynlerin farklı davranması ve kıyaslamalar çocuklarda depresyona yol açabilir. Bir diğer önemli etken arkadaş çevresi ve okuldur. İyi bir arkadaş çevresi ve düzgün okul desteği çocuklarda depresyon riskini azaltır. Beslenme şekli ve tüketilen gıdalar önem taşımaktadır. Spor ve diğer sosyal aktiviteler de depreyonda önleyici faktörler arasında sayılmaktadır.

Ailenin, çocuklarda görülen depresyon belirtileri varsa, uzmanlara başvurması gerekmektedir. Depresyonun tanısı ve tedavisi doktorlar (çocuk psikiyatrı) tarafından yapılmaktadır. Uzman psikologlar ancak işin psikoterapi tarafında destekleyici olarak yer almalılar. Ayrıca depresyonun diğer hastalıkların bir belirtisi olabileceği veya diğer psikiyatrik hastalıklara eşlik edebileceği de unutulmamalıdır.

Çocuğum Çok Zeki Diye Sevinmeli miyim?
Zeka başka bir adıyla zihin güçü zihnin öğrenme, öğrenilenden yararlanabilme, yeni durumlara uyum sağlama ve yeni çözüm yolları bulabilme yeteneğidir.  Başka bir deyişle zeka, zihnin  birçok yeteneğinin uyumlu çalışması sonucu ortaya çıkan bir yetenekler birleşimidir. Zeka öğrenme, algılama, yargılama, hafıza, düşünme, çözümleme, sosyal iletişim gibi bir çok işlemlerde belirleyici rol almaktadır. Kelime anlamı Arapçada pırıltı, ateşin parlamasıdır.

Zeka gelişimi bebeğin doğumu ile başlar ve hayatın ileriki dönemine kadar gelişir. Yaşamın ilk 4-5 yılı zeka gelişiminde önemli yere sahiptir. Zekanın belirleyicileri, genetik kalıtım (ırsiyet) ve çevresel faktörler olarak sıralanabilir. Çevresel faktörler içerisinde eğitim, arkadaş ortamı, yaşadığı yer vs. sayılabilir.

Zeka, çocuk gelişiminde ve çevresiyle uyum içinde yaşamasında önemli role sahiptir. Akademik başarının sağlanmasıyla beraber sağlıklı insan ilişkilerinin kurulmasında da zekanın payı büyüktür.

Zeka aynı zamanda insanın karşılaşacağı problemleri aşabilmesinde de başrol alır. Sağlıklı bir zekaya sahip insanların psikiyatrik hastalıklara yakalanma riski düşük, yakalanan insanlarda hastalıktan kurtulma oranı ise yüksek bulunmuştur.

Zeka değerlendirmesi klinik gözlem ve zeka testleriyle yapılmaktadır. Çocuklarda yaş ilerledikçe zeka testlerinin yanılma payı azalıyor ve objektifliği artıyor. Zeka testlerinin sonuçları IQ puanı olarak yansır. 90-120 normal sınırlarda zeka olarak kabul ediliyor ve toplum ortalamasını yansıtıyor.

Kabaca 90 altındaki IQ puanı zeka geriliğine, 120 üzerindeki puanlarsa üstün zekaya işaret eder. Genellikle bütün toplumlarda üstün zekalıların oranı aynıdır ve toplumun yaklaşık %3’ünü oluştururlar.

Çocuğun Üstün Zekalı Olduğu Nasıl Anlaşılır?
Çocuğun üstün zekalı olduğu yaşamın ilk yıllarında belli olmaya başlar ve ilerleyen yaşlarda belirginleşir. Üstün zekalı çocukların ilk özellikleri gelişim basamaklarını erken geçmeleri ve öğrenme ve taklit becerilerinin iyi olmalarıdır. Örneğin bir çocuğun erken dönemde ismine yanıt vermesi, konuşmasının erken olması, yüzleri ayırt edebilmesi gibi özellikler o çocuğun üstün zekalı olabileceğine işarettir. Bu çocuklar etrafını keşfetmeye erken başlarlar ve keşfettikleri şeyleri amacına yönelik kullanabilirler. İleri yaşlarda çocuğun erken öğrenmesi, öğrenmeye ilgili olması, öğrendiklerini unutmamaları, öğrendikleri bilgileri diğer öğrendikleriyle ilişkilendirebilmeleri beklenilir. Yüksek zekaya sahip çocuğun neden sonuç ilişkisini daha kolay kavraması, ayrıntılara dikkat etmesi ve bu özelliği sebebiyle hayatlarında yenilikler keşfetmesi sıklıkla müşahede edilir. Sağlıklı sosyal ilişkiler kurması, yaşıtları içerisinde liderlik yapması, kendisinden yaşça büyük çocuklarla iletişim kurması gibi özellikler de çocuğun üstün zekalı olabileceğini düşündürür. Üstün zekalı çocuklar 3 yaşına kadar kavramları öğrenebilir, akıcı ve kapsamlı konuşabilir, gördüğü şeyleri ayrıntılı olarak anlatabilir ve hatta uzunca olan şiirleri ezberleyebilirler. Okuma yazma öğrenmeleri okul öncesinde olur ve ikinci bir dilde konuşmayı öğrenebilirler. Üstün zekalı çocukların yaşıtlarına göre sık soru sordukları ve sorularına ayrıntılı ve kapsamlı cevap almak istedikleri bilinmektedir. Ayrıca bu çocuklarda duyguları ayırt etme yeteneği, soyut düşünebilme ve empati kabiliyeti erken gelişebilir. Üstün zekalı çocuklar kardeşleri ve arkadaşlarından seçilirler ve bu onların aile ve toplum içindeki farklı muamele görmelerine yol açabilir.

Anne Babalar Üstün Zekalı Çocuklarına Nasıl Davranmalılar, Nasıl Bir Yol İzlemeliler?
Üstün zekalı çocuklar aileleri ve çevreleri tarafından fark edildiği zamandan itibaren farklı muamele görebilirler ve bu da onların duygusal olarak yıpratabilir. Ailelerin bu çocuklardan beklentileri de yüksek olmaktadır ve bu beklenti çocuklarda aşırı kaygıya ve endişeye yol açabilir. Şunu unutmamak lazım ki üstün zekalı çocuk üstün özelliklere sahip makine değildir. Onların üstün olabilecekleri özellikleri yanında zayıf olabilecekleri yönleri de olabilir. Ayrıca her çocuk gibi onların da çocukluklarını yaşamaya, eğlenmeye ve sevgiye ihtiyaçları var. Bu çocuklar üzerindeki aşırı baskı ve yüksek beklentiler çocukların sağlıklı bir çocukluk dönemi geçirmelerini engeller. Özellikle mükemmeliyetçi ve memnuniyetsiz ebeveyn profili bu çocukların sağlıklı gelişimine engel teşkil eder. Bu sebeple çocuğun var olan başarıları alkışlanmalı daha fazla başarı için çocuk zorlanmamalıdır. Bunun yerine motive edici yöntemler kullanılması çocuğun kaygısını azaltır ve başarısını artırabilir. Aşırı iltifat, övgü bu çocukların egolarını aşırı kabarmasına ve bu sebeple kibirli, bencil ve narsistik (kendini beğenmiş) olmalarına yol açabilir. Çok yüksek tempoda ve uzun süren eğitim bu çocukların sosyal gelişimine mani olabilir. Bu sebeple çocukların sosyal faaliyetlerde bulunmasına, arkadaş ilişkisine ve etrafındaki kişilerle iletişim kurmasına imkan tanınmalı, hatta bunlar için teşvik edilmeliler.

Üstün zekalı çocuklar, öğrenim hayatları süresince, yeteneklerinden yararlanabilecekleri ve kendilerini gösterebilecekleri bir eğitim modeliyle karşılaşamazlar ve gerek ailesi gerekse çevresi tarafından desteklenmezlerse yeteneklerini geliştirme imkanı bulamadıkları gibi var olan kabiliyetlerinde körelme riski de bulunmaktadır. Bu riskle karşılaşmamak ve yeteneklerinin atıl duruma düşmemesi için çocukların erken keşfedilmeye ihtiyaçları vardır. Erken tanılama, çocuğun yeteneklerini geliştirebileceği bir eğitim modeliyle eğitim görme şansını arttıracak; böylece de yeteneklerinin atıl duruma düşmesinin önüne geçildiği gibi ileride ortaya koyacağı bilimsel ve sanatsal ürünlerin önü de açılacaktır.

Üstün zekalı çocukların tanılanmasında, ebeveyn-öğretmen ortak çalışmasının sağlanması gerekir; bu ortak çalışma, keşfedilmenin erken ve doğru yapılmasını sağlamanın yanında, bu çocukların zihinsel, bedensel, duygusal ve sosyal açılardan gelişmelerinde de önemli katkılar sağlar.

Üstün zekalı çocukların yeteneklerini geliştirebilmelerine yönelik verilecek eğitimin yanı sıra, kendilerine uygun imkanların sağlanmasına da ihtiyaçları vardır. Örneğin okul öncesinde üstün zekalı bir çocuğun yeteneklerini geliştirebilmesine ortam ve imkan sağlamanın yollarından biri de onun anaokuluna gitmesini sağlamaktır. Çocuk, anaokulunda yeteneklerini gösterebileceği, zihinsel ve fiziksel gücünü ortaya koyabileceği çeşitli etkinlikler ve imkanlarla karşılaşır.

Üstün zekalı çocuklar, farklı yaş gruplarındanve farklı sınıflara devam eden, kendileriyle benzer özelliklere ve yeteneklere sahip çocuklarla iletişim kurmaya ihtiyaç duyarlar; bu nedenle onlara, okullarındaki sınıf ve kulüp çalışmalarına katılma imkanları sağlanmalıdır. Ayrıca bu çocuklar, daha fazla bilgiye ulaşabilmek için kaynak çeşitliliğine ihtiyaç duyarlar. Bu çeşitliği sağlayabilmek için bilgisayar, kütüphane ve çeşitli atölyelere ihtiyaç duyulmaktadır.

Üstün zekalı çocuklar, sürekli aynı faaliyetlerde bulunmaktan hoşlanmazlar ve bu konuda tepkilerini sık-sık dile getirirler. Bu nedenle onların yeteneklerini ortaya koyabilecekleri ve geliştirebilecekleri farklı etkinliklerle ilgilenmeye ihtiyaçları vardır. Ailelerin bu farklılıkları sağlamaları konusunda duyarlı davranmaları, ellerindeki bütün imkanları seferber etmeleri gerekir.

Üstün zekalı çocuklar, okuldaki derslerini fazla çaba harcamaksızın takip edebildikleri için, öğrenim hayatları boyunca uzun süreli, düzenli ve planlı ders çalışma alışkanlığı kazanamazlar. Bu nedenle, onların eğitim yaşantılarının başından itibaren düzenli ve planlı çalışma alışkanlığını kazanma konusunda rehberliğe ihtiyaçları vardır.

Bütün bunların yanında unutulmamıdır ki üstün zekalı çocuklarda da çeşitli psikiyatrik problemlerle karşılaşabilir. Tarihte de birçok örneği olduğu gibi nice dahi insanlar öğrenme güçlükleri, konuşma zorlukları, dikkat problemleri vs. gibi birçok psikiyatrik hastalıklara maruz kalmışlar. Bu sebeple üstün zekalı çocukların da iyi bir aile ve öğretmen gözleminde olmaları ve gerektiğinde uzman yardımı almaları gerekmektedir.

DEHB başta bireyin kendisi olmak üzere aileyi ve toplumu ilgilendiren çocukluk çağının en önemli ve en sık görülen psikiyatrik sorunudur. Başlıca 3 temel belirtiden oluşmaktadır.

Dikkat Eksikliği
Dikkat eksikliği çocuğun dikkat süresinin yaşına göre kısa olması ve özellikle okuma, yazma ve matematik gibi akademik alanlarda dikkatinin kolay ve çabuk dağılması şeklinde tanımlanmaktadır. Problemler daha çok okul hayatının başlamasıyla birlikte belirgin hale gelir. DEHB’ li çocuklar dersleri dinlemez, ödev yapmayı sevmez, anne-baba ya da öğretmenin zoruyla ödev yaparlar. Çeşitli bahanelerle (tuvalete gitme, su içme gibi) sık sık masa başından kalkarlar. Ders çalışırken sürekli yanlarında birini isterler. Sorumluluklardan kaçarlar, üzerlerine aldıkları işi bitirmekte zorlanır, bir işi bitirmeden başka işe geçerler. İşitsel dikkati bozuk olan çocuklar, sanki konuşulanı dinlemiyormuş görüntüsü verirler. Bir komutu birkaç defa tekrarladıktan sonra uygularlar. Bir komut verdiğinde yapacaklarını söylerler ancak söyleneni yapmazlar. Okulda öğretmeni dinlemekte zorlanırlar ve dışarıdan gelen uyarılarla dikkatleri çabuk dağılır. Kalem, defter ve silgi gibi malzemeyle uğraşır, dersleri düzenli takip edemezler. Derste sıkılmaları nedeniyle sınıfın dikkatini ve huzurunu bozacak konuşma, arkadaşlarına laf atma ve garip sesler çıkarma gibi davranışlar sergileyebilirler. Bazıları ise ders anlatılırken dalıp gider ve akılları başka yerde olur, gün içinde olanları ya da olacakları düşünür hayaller kurarlar. Bu durum dersleri kaliteli dinleme ve takip etmelerine engel olur. Sınıf öğretmeni çocuğun ya derste çok konuştuğundan ya da dersi dinlemediğinden şikâyet eder.

Okuma ve yazma kaliteleri yaşıtlarından kötü, defter düzeni ve yazıları bozuk olabilir. Okurken sık hata yapabilirler. Genellikle kelime uydurma, hece atlama ya da eklemelerine sık rastlanır. Bu durum bazen öğrenme güçlükleriyle karışabilir.

Unutkan olabilirler, öğrettiğiniz ve iyi öğrendiklerini düşündüğünüz bir bilgiyi de çabuk unutabilirler. Bu durum özellikle uzun dönem hafızada belirgindir. Zaman yönetimleri iyi değildir, organize olamazlar. Kendilerine uygun bir çalışma düzeni ve sistemi geliştiremezler, çoğunlukla ders çalışmayı sevmezler. Yaşanan tüm bu öğrenme zorluklarına sınavlarda dikkatsizce yapılan hatalar da eklenir. Sabırsızlıkları ve çabuk sıkılmaları, sorulan soruları yanlış okuma ve dolayısıyla da yanlış anlamalarına neden olur. Çok iyi bildikleri soruyu dahi basit hatalarla yanlış cevaplayabilirler. Bazıları sınavları yetiştirememe sorunu yaşarlar. Sonunda bilgileri ve bildiklerinden daha azı oranında not alırlar, özgüvenleri zedelenir ve sınavlardan korkmaya, çekinmeye başlarlar.

Dikkat eksikliği olan çocuklar evde ise günlük yapmaları gereken işler konusunda sorumluluk almak istemezler. Genellikle dağınıktırlar ve kurallardan hoşlanmazlar. Dikkat sorunu olan çocuklar sevdikleri ve zevk aldıkları etkinliklerle ( bilgisayar, TV, oyunlar) ise uzun süre ilgilenebilirler. Daha çok kurallı öğrenmeye karşı isteksizdirler.

Dikkat eksikliği olan çocukların bir kısmı aşırı hareketli değil hatta çok ağır hareket eden çocuklar olabilir. Bu çocuklara hipoaktif çocuklar da denir. Çocukluk döneminde hiperaktivitesi olanların bir kısmı ergenlik dönemine girdiklerinde aşırı hareketlilikleri kalmaz ve hipoaktif olabilirler.

Hiperaktivite (Aşırı Hareketlilik)
Genellikle her çocuğun hareketli ve enerjik olması beklenir. Çocuk koşar, zıplar, düşer ve gürültü çıkararak oynar. Bunların hepsi doğal karşılanabilir. Ancak hiperaktivite denince yaşıtlarına oranla daha hareketli ve kıpırtılı çocuk akla gelir. Her hiperaktif çocuk düz duvara tırmanacak kadar hareketli ve kontrolsüz değildir. Hiperaktivite kısaca, kıpırtılı olma, oturamama ya da oturmayı becerememe olarak tanımlanabilir. Hiperaktivite, okul öncesi dönem (3-6 yaş arası) çocuklarında daha belirgin ve fark edilen bir belirtidir. Bu çocuklar oturmayı sevmezler, ev içinde koşuşturur, dur ve yapma sözünden anlamazlar. Oturmaları gereken durumlarda ise elleri ayakları kıpır kıpırdır. Zıplamayı, yükseklere tırmanmayı ve atlamayı çok severler. Ders çalışırken hatta TV seyrederken dahi şekilden şekile girerler. Çok konuşur, iki kişi konuşurken sık sık lafa girerler. Masanın başında oturamaz, dolayısıyla derslerini masada çalışmayı sevmezler. Bu çocuklarda düşmeler, yaralanmalar ve kazalar sık olur. Yaşla birlikte hiperaktivite azalabilir.

Dürtüsellik
Sonunu düşünmeden eyleme geçme olarak tarif edilebilecek olan dürtüsellik, bu çocukların sosyal uyumlarını bozan en ciddi belirti kümesidir. Sabırsızlıkları, sırasını beklemekte güçlük çekmeleri ve yönergeleri dinlememeleri tipik özellikleridir. Sonuçta kendileri ve çevresindekiler için zararlı olabilecek fevri hareketleri ve sınır tanımadaki zorluklar ortaya çıkabilir. Yaşıtlarıyla birlikte olduklarında olaylara aşırı tepki vermeleri ve fiil ve sözle arkadaşlarını rahatsız etmeleri nedeniyle toplumda ve okulda ‘yaramaz çocuk’ damgası yerler. Bu çocuklar disipline olmadaki zorlukları nedeniyle kuralları sevmezler ve kurallara ve otoriteye karşı gelirler. Kendi düşüncelerine göre hareket etmeyi sever, oldukça cesur davranır, hatalardan ders çıkaramazlar.

Diğer çocuklardan farklı olarak dürtüselliği olan çocuklar genellikle ceza ve ödülden anlamadıkları gibi, başlarına gelen üzücü ya da kötü bir olaydan da ders çıkarmazlar. Örneğin, bir çocuk çıkmaması gereken yüksek bir yere ısrarla çıkmaya çalıştığında ya büyüklerin engeliyle durdurulur ya da kendisi bir kez düşüp canı yandığında böyle bir eylemi genellikle tekrar etmez. Dürtüselliği olan çocuk ise düşüp canı yansa, bir tarafını incinse hatta kırılsa dahi aynı eylemi defalarca tekrarlayabilir. 

Dürtüselliği olan çocuklar diğer çocuklarla birlikte olduklarında oyun oynarken ya da bir grup etkinliğine katılırken sürekli kendi isteklerinin yerine getirilmek için diretirler. Oyunun kurallarını kendileri belirler, kuralları kendilerine göre yorumlar, zaman zaman kuralları bozar ve tüm hâkimiyeti ellerine almak isterler. Böyle bir durumda diğer çocuklar oldukça rahatsız olur ve ya oyunu bırakır, ya da kavga çıkmasına neden olacak hareketler yaparlar. Arkadaşıyla oyuncaklarını paylaşamama, en iyisinin hep kendisinde olmasını isteme, yenilgiye asla tahammül edememe, sıra bekleyememe, sabır gerektiren durumlarda sabredememe yine arkadaş ilişkilerini bozan önemli nedenler arasındadır. Bu çocuklar şiddeti, şiddet içerikli görüntüleri, oyunları ve oyuncakları çok severler. Evde ve bilgisayar ekranında daha çok bu tür görüntülerin yer aldığı film ve oyunları tercih ederler. Filmin karakterlerini canlandırmaya çalışırlar. O karakter gibi davranıp, o karakter gibi sözler söylerler.

Hastalık Hakkında Yanlış Bilinenler 
DEHB modern çağın hastalığı değildir. İlk kez bilimsel anlamda 100 yıl önce tanımlanmıştır. Tıbbi hastalıklar içinde hakkında en fazla araştırılmış ve tanısal geçerliliği en yüksek bozukluklardan biridir. Son dönemlerde hastalık hakkında toplumun aydınlatılması ve bilinçlendirilmesi artığı ve bu konuda uzman hekimlere ulaşım kolaylaştığı için hastalığın bilinirliğinde ve hekime başvurularda artış gözlenmiştir.

DEHB' li çocuğun davranışlarını normal kabul ederek “çocuktur yapar, zamanla düzelir” demek çocuğa ve topluma haksızlıktır. Tedavi edilmeyen DEHB olgularında başta akademik başarısızlık olmak üzere, ileriki yaşamlarında ağır davranış bozuklukları gelişme riski yüksektir.

DEHB oluşumunda suçlu, aile değildir. DEHB biyolojik temeli olan bir bozukluktur. Dolayısıyla DEHB bir terbiye edebilme sorunu değildir. Sadece zamanında ve uygun yaklaşımlarda bulunulmadığında sorun derinleşmektedir.

DEHB tanısını mutlaka bir Çocuk Psikyatrisi Uzmanı koymalıdır. DEHB' nin benzer belirtiler gösteren başka psikiyatrik bozukluklar ile karışma riski vardır. Ayrıca DEHB başka psikiyatrik ve organik bozukluklar ile birlikte görülebilir. Örneğin, Depresyon, Kaygı Bozukluğu, Tikler, Takıntılar, Anemi, Hipertiroidi vs. 

DEHB tedavisinde kullanılan ilaçlar bağımlılık yapmazlar. Bedensel olarak kalıcı yan etkileri yoktur. Aileler doktor kontrolünde bu ilaçları güvenle kullanabilirler. Hatta DEHB’ li çocuklarda ilaç tedavisi ileride oluşabilecek alkol ve madde bağımlılığını önlediğine dair birçok çalışma mevcuttur. İlaçların bir kısmı akademik performansta da artışa neden olduklarından gereksiz yere ve yüksek dozlarda kullanılmasını önlemek amacıyla özel reçeteler (kırmızı reçete) ile satılır. Böyle satılması ilacın tehlikeli olduğu anlamına gelmez. 

Her ilaç ilk kullanıldığında bazı istenmeyen yan etkiler oluşturabilir. Böyle bir durumda ilacı kesmeden önce mutlaka hekiminize danışmalı ve hekim gerekli görürse ilacı kesmelisiniz. Tedavide farklı ilaç alternatifleri gündeme gelebilir.

DEHB' nin bilimsel tedavisi dışında ailenin ilgisini çekecek alternatif bazı yöntem uygulayanlar az sayıda olsa da vardır. Bilimsel olmayan bu yöntemlere aileler itibar etmemesi gerekir. (Örneğin, müzikle tedavi, bilgisayar kullanılarak tedavi, biyofeedback uygulaması, diyet tedavisi, polivitamin uygulamaları gibi).

Tedavi
DEHB tedavisinin ilk şartı, aile, okul ve hekim arasında sıkı işbirliği ve doğru bilgilenmedir. DEHB evde olduğu kadar okulda da sorun yaşanmasına neden olur. Öğrenmeyle ilgili sorunlar yanında arkadaş ilişkilerinde yaşanan sorunlar ve kurallara uyma güçlüğü aile ve okulun ortak ve sağlıklı yaklaşımlarıyla aşılabilir. Çocukla olan ilişkimizi düzenleyebilmek için DEHB belirtilerini yanlış yorumlamamak gerekir. Çocuğun davranışlarını ya da derslerle ilgili zorluğunu yaramazlık ya da tembellik olarak yorumlayan anne babalar çocukla ilişkilerini bozacak derecede sürekli ceza verme eğilimindedirler. Oysa bu çocukların cezalardan pek anlamadıkları kısa süre içinde görülecektir. Tedavide çocukla yeniden sağlıklı ilişki kurabilmenin yolları aranır. Ailenin çocuğa yönelik tutumları gözden geçirilerek yanlışlar ayıklanmaya çalışılır. Anne baba ve eğitimcilerin DEHB konusunda yazılmış bilimsel eserleri okuması gerekir.

DEHB'nin tedavisinde ilaçlar önemli yer tutarlar. Dikkat arttırmaya ve davranışların kontrol etmeye yönelik ilaç tedavisi uzun yıllardır kullanılmaktadır. İlaç tedavisinden elde edilen sonuçlar çocuğun yaşı, zekâ düzeyi, ailenin tedaviye uyumu ve sebatı gibi faktörlerden etkilenmektedir. DEHB'ye özgü geliştirilmiş ilaçların kullanılmaya başlamasıyla tedaviden elde edilen başarı oranı oldukça artmıştır. Bu ilaçların tedavideki başarıları yanında, güvenilir ilaç olmaları, çocuklarda bağımlılık yapmamaları ve yan etkilerinin az olması nedeniyle tercih edilirler.

Ülkemizde psikiyatrik ilaç kullanımı konusundaki yanlış bilgilenmeler DEHB'si olan çocukların gerektiğinde ilaç kullanmalarını da engellemektedir. Ailenin yan etkilerden korkarak ilacı reddetmesi, tedaviyi geciktirmekte ve sonradan geri dönüşümü olmayan sonuçlar doğurabilmektedir. Bir çocuk psikiyatristi tarafından önerilmiş ilaç tedavisinden kaçmamak gerekir.

Hangi ilacın kullanılacağı, ilaç tedavisinin ne kadar süreceği ve ne zaman sonlanacağı çocuğun durumuna ve DEHB' nin gidişine, tedaviye verdiği yanıta göre değişir. Ancak tedavi erken dönemde başlar ise sonuç elde etme oranı daha yüksektir. Ergenlik döneminden sonra veya yaşam boyu ilaç kullanımı çok az oranda kişide gerekir.

Dikkat eksikliği nedeniyle öğrenme güçlüğü çeken çocuklarda özel eğitim programlarının uygulanması gerekir. Olumsuz davranışların düzeltilmesi ve yerine olumlu davranışların konulması için çeşitli destekleyici ve davranışçı psikoterapi teknikleri uygulanabilir.

Aile ve Eğitimciler İçin Öneriler
Dikkat Eksikliği Bozukluğu, yapısal bir sorundur. Beynimizin biyokimyasal yapısı ile ilişkili bir problemdir. Dikkat merkezinin iyi fonksiyonel olmamasına bağlı gelişen bir bozukluktur. Aile öncelikle, çocuğunda dikkat eksikliği bozukluğu probleminin varlığını kabul etmeli ve çocuğun davranışlarını yönlendirirken bu durumu mutlaka göz önünde bulundurmalıdır. Dikkat sorunu çocuğun yaşam kalitesini olumsuz olarak etkiliyor ve/veya akademik başarısını düşürüyor ise mutlaka ilaç tedavisi uygulanır. Aile bu konuda bilgi sahibi olmalı ve bir çocuk psikiyatristi ile tedaviyi sürdürmelidir. Dikkat Eksikliği Bozukluğu “görme bozukluğu” gibi bir sorundur. Nasıl astigmat olan bir çocuğun iyi görmemesi o çocuğun suçu değilse dikkat eksikliği de suçu değildir. Çocuğun elinde olmadan gelişen bir klinik tablodur. Bu durumda çocuğun tedavi edilmemesi aslında çocuğa yapılan bir haksızlıktır. Hak etmediği bir muamele ile karşılaşan çocukta, uzun vadede özgüven sorunu olması kaçınılmazdır.

Ebeveynlerin DEHB’li çocuklarına aşağıda sıralanan yaklaşımlarda bulunmaları yapıcı olmalarına ve sorunları en asgari düzeye indirmelerine yardımcı olabilir.

1.Çocuğunuzda DEHB olduğunu kabul ediniz.
2. Evde bazı alışkanlıklar ile kural ve takvime bağlanan işler oluşturunuz.
3. Sabırlı olunuz, fevri davranmayın, öfkenizi çocuğunuza yansıtmayın.
4. Çocuğunuza zaman ayırın ve onunla birlikte olmaya çalışınız
5. Çocuğunuzu dinleyin ve söylediklerine önem verin.
6. Çocuğunuzla konuşurken ve onu dinlerken göz göze gelmeye çalışınız
7. Çocuğunuza yumuşak bir şekilde ve saygılı davranınız
8. Çocuğunuza yaşam boyu onu seveceğiniz ve ona bağlı olduğunuz düşüncesini veriniz.
9. Çocuğunuza onu sevdiğinizi gösteriniz
10. Çocuğunuzun olumlu bir davranışını ve başarısını gördüğünüzde onun hoşuna gidecek övücü sözler söyleyiniz
11. Duygularınızı çocuğunuzla paylaşınız
12. Çocuğunuzun mükemmel olmasını beklemeyin ve ondan mükemmel olmasını istemeyiniz
13. Çocuğunuza güvenin ve ona güvendiğinizi belli ediniz
14. Çocuğunuzda var olan olumlu özellik ve kabiliyetlerin ortaya çıkışını teşvik ediniz
15.Çocuğunuza hoş olmayan isimlerle hitap etmeyiniz
16. Çocuğunuzla savaşmayınız ve tartışmayınız.
17-Çocuğunuzun mutlaka bir spor etkinliğine devam etmesini sağlayınız.
18. Çocuğun ders çalışma ortamını dizayn etmesine yardımcı olunuz.
19.Evdeki sorumlulukları ile ilgili olarak (odasını toplama, giysilerini düzenleme, ellerini yıkama, dişlerini fırçalama gibi) onu sık sık uyarınız.
20. Görece basit konularda çocuğunuzla tartışmaya girmeyiniz.
21. DEHB'li çocuğunuza diğer çocuklara göre daha az “hayır” kelimesini kullanınız. “Hayır” dediğinizde ise geri adım atmamaya çalışınız. Çocuğun anne babanın ona “hayır” dediğinde bunun değiştirmeyeceğini bilmesi gerekir.
22. Anne baba olarak çocuğunuza ortak mesajlar veriniz.

Bütün bunların yanında her zaman uzman desteği almak ve yakın takipte bulunulmak hayati öneme sahiptir. Bunun için çocuk psikiyatrisi uzmanlarına başvurmak ve yardım almak gerekmektedir.

Down Sendromu Nedir? Türkiye’de Yaygınlığı Nedir?
Down sendromu, genetik düzensizlik sonucu insanın 21. kromozom çiftinde fazladan bir kromozom bulunması durumu ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan genetik hastalıktır.

Down sendromu vücutta yapısal ve fonksiyonel değişiklikler ile karakterize edilir. Vücuttaki küçük ve büyük farklılıkların kombinasyonu yapısal olarak sergilenir. Down sendromu sık sık zihinsel bozukluklar ve fiziksel gelişimin tipik yüz görünümü gibi farklı olmasıyla ilişkilendirilir. Fiziksel özellikler çekik küçük gözler, basık burun, kısa parmaklar, kıvrık serçe parmak, kalın ense, avuç içindeki tek çizgi, ayak başparmağının diğer parmaklardan daha açık olmasıdır.Çoğunlukla hafif veya orta seviyeli öğrenme güçlüğü gibi sorunlar taşır. Gelişimleri genellikle geridir. Geç yürüme ve konuşma bozuklukları sıklıkla olur.

Doğan her 800 bebekten birinde down sendromu görülür. Her yıl Türkiye’de 1500 down sendromlu bebek doğar. Down sendromu, bütün yaşlardaki, ırklardaki, dinlerdeki ve ekonomik şartlardaki insanları etkiler. Tahmin edilen, Türkiye’de yaşayan 100.0000 civarında down sendromlunun olduğudur.

Down Sendromlu Çocuk Sahibi Ailelerin Yaşadığı Sıkıntılar Nelerdir?
Zihinsel geriliklerinden ve gelişim geriliklerinde dolayı DS’ lu çocuklar daha çok ebeveyn desteği ve bakımına ihtiyaç duyarlar. Çoğunlukla hayat boyu aile desteği yaşamlarını sürdürürler. Kronik bir durum olduğundan dolayı ailelerin bu durumu kabullenmesi zordur. Ama erken eğitsel ve fizik tedavi desteği gelişim geriliğinin giderilmesi açısından önemlidir.

Down Sendromlu Çocukların Eğitiminde Nelere Dikkat Edilmeli?
Eğitim zihinsel gerilik açısından bireysel ve grup eğitimleri ve dil gelişimi açısından dil ve konuşma eğitimi şeklinde olmalıdır. Bireysel eğitimde komut alma, özbakım becerileri, tuvalet eğitimi vs gibi beceriler hedeflenmelidir. Dil ve konuşma eğitiminde kelime sayısının artırılması, seslerin düzgün telaffuzu, akıcı konuşma gibi hedefler çalışılır.

Down Sendromlu Çocukların Eğitiminde Kardeş Figürünün Fonksiyonu Nedir? Kardeş Fonksiyonu Eğitime Yardımcı Oluyor mu?
DS’lilerde kardeşin olması genellikle faydalı olmaktadır. Kardeş çocuklar için model teşkil etmekte ve zihinsel, dil ve sosyal gelişimlerinin daha iyi olmalarını sağlamaktadır. Ayrıca ileri yaşlarda DS’li çocukların bakımında kardeşlerin sağlayacağı yardım ebeveynler için kolaylaştırıcı ve motive edici olmaktadır.

Down Sendromlu Çocukların Özel Eğitim Dışında Sosyal Hayata Katılımı Rehabilitasyonunda Etkili midir?
Sosyal destek bütün çocuklar için önemli olmakla beraber özellikle zihinsel problemler olan çocuklar için çok daha önemlidir. DS’ lilerde sosyal beceriler genellikle iyi olmakla beraber konuşma ve davranış problemlerinden dolayı toplum tarafından dışlanabilmektedir. Aslında doğru olan topluma entegre edilip toplum içinde yer edinebilmeleri sağlanmalıdır. Bunun için herkesin destekleyici olması, bu çocuklara karşı önyargılı olunmaması ve korkulmaması gerekmektedir.

Down Sendromlu Çocuk Sahibi Ailelere Çocuğun Sosyal Hayata Katılımı İçin Neler Önerirsiniz?
DS’li çocukların sosyal yaşanlıları küçük yaşlardan başlamalı. Ebeveynler çocuklarından utanmamalı ve onların toplumun bir ferdi olduğunu unutmamalılar. Sosyal yaşantılarını desteklemek için yaşıtlarıyla beraber kreşe, anaokuluna, spor ve diğer etkinliklere gönderilmeliler. Ayrıca diğer DS’ li çocuklarla birlikte etkileşim halinde olmaları onların dünyada yalnız olmadıkları kendilerine benzeyen başka birilerinin de olduğu farketmelerine yol açar. Bu durum genellikle olumlu sonuçlar verir.

Down Sendromlu Çocuk Sahibi Ailelerin de Psikolojik ya da Sosyal Destek Alması Gerekiyor mu?
Kronik bir problem olması ve diğer çocuklara göre daha çok ilgi ve bakım istemeleri DS’ li aileler açısından yıpratıcı olabilmektedir. Bu sebeple bu ailelerin psikososyal destek almaları hem çocuk hem de ebeveyn ruh sağlığı açısından önemlidir. Bu ailelerin yakın çevre, idareciler ve ruh sağlığı çalışanları tarafından desteklenmeleri gerekmektedir. Ayrıca DS’ li çocuklarında gelişiminin çocuk psikiyatristi tarafından takip edilmesi ve doğabilecek sorunlar açısından yardım almaları gerekmektedir.

Çocuk Büyütmenin Sırları
Hepimiz aslında birer çocuğuz, daha sonra büyürüz ve erişkin oluyoruz. Bu süreçte anne-babamızın, öğretmenlerimizin ve diğer insanların sevgi, şefkat, hoşgörü gibi desteklerini alırız. Tabi yanlışlar, hatalar da olmaktadır bizlere karşı yapılan. ‘Ben asla çocuğuma böyle davranmayacağım’ deriz çoğumuz. Ama işin özüne geldiğimizde çaresiz kaldığımız, nasıl davranmamız gerektiğini bilmediğimiz de oluyor sıklıkla. Çünkü bunlar okulda, üniversitede öğretilmiyor ve bizler genellikle geçmiş deneyimlerimizle, kulaktan duyma bilgilerle veya reflekslerle çocuk yetiştirmek zorunda kalıyoruz. Bu sebeple sağlıklı bir anne-baba olmak için ilave çaba ve emek harcamamız gerekmektedir. Bunun için çocuk eğitimi ve terbiyesi konulu kitaplar okunmalı, kurslara katılmalı, gerektiğinde uzman görüşleri alınmalıdır. Bu yazıda da sizlere faydalı olabilecek bazı bilgiler sunmaya çalışacağız.

Çocuklara faydalı olabilmenin başlıca yolu onları tanımak, kişisel özelliklerinin farkında olmaktır. Çünkü her çocuk farklıdır; istekleri, hayalleri, olaylara bakış açıları, algılamaları, yargılama becerileri biri birilerine göre değişiklik göstermektedir. Dolayısıyla her çocuğun aynı tepki vermesi, aynı davranması, aynı şekilde öğrenmesi beklenmemelidir. Eğer bu farklılıkları fark edebilsek ve çocuklarımıza buna göre davranabilsek bu zorlu işte başarılı olabiliriz.

İkinci en önemli özellik anne-babanın kendi davranışlarıdır. Anne- baba çocuğa iyi örnek olamıyorsa veya çocuğa karşı öfke, şiddet gibi uygunsuz yöntemlerle çözüm üretiyorsa çocuktan da düzgün davranış beklememesi lazım. Aynı zamanda anne- baba çocuğa güzel örnek olacak arkadaş ortamı ve çevre sağlaması lazım. Konu açılmışken çağınızın çocuklarımız açısından en büyük tehlikelerden birinin teknoloji olduğunu hatırlatmam gerekiyor. Teknolojiden kastımız TV, bilgisayar, telefon ve her geçen gün yenilenen diğer aletlerdir. Malumunuz teknolojik aletler insanoğlunun kendi rahatı, gelişimi ve mutluluğu için ürettiği aletlerdir. Ama bu aletleri olumlu katkıları olduğu gibi çok ciddi zararları da olabiliyor. Özellikle hızlı gelişen ve büyüyen varlıklar olan çocuklar bu zararlardan daha çok etkilenir. Teknolojik aletleri sanal olmaları, gerçeklik ve zaman algısını bozmaları, bağımlılık yapabilmeleri ve kötü örnek ve davranışlara yol açabilmeleri en önemli zararları olarak sayılabilir. Bunu önlemek için teknolojik aletlerin aile kontrolünde, süreli ve uygun içerikli olmasını sağlamamız lazım gelmektedir.

Anne-babaların kararlı ve sabırlı olması gerekmektedir. Çünkü çocuklara bir şeyler öğretmek veya bir şeylerden vazgeçirebilmek için kararlılık ve sabırlılık en güzel yöntemdir. Özellikle okul öncesi dönemde çocuklarımız inatçı olabilmektedirler. Bu inadı kırabilmek ve çocuğumuza faydalı ve doğru özellikler kazandırmak ve zararlı ve yanlış davranışlardan uzaklaştırmak sabırlı, şefkatli ve hoşgörülü olmanız, söylem ve tutumlarınızda kararlı ve katiyetli davranmanız önem arz etmektedir.

Çocuklarda görülen psikiyatrik sorunlar ve hastalıklar yaşa ve cinsiyete göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin okul öncesi dönemde konuşma bozuklukları, tuvalet problemleri, anksiyete bozuklukları ve utangaçlık sık görülmekteyken okul döneminde öğrenme bozuklukları, dikkat problemleri, davranış bozuklukları daha sık rastlanmaktadır. Kızlarda anksiyete bozuklukları, depresyon sık görülürken erkek çocuklarda hiperaktivite, alt ıslatma ve davranış bozuklukları daha sık olmaktadır. Ayrıca ergenlik dönemi diye tarif ettiğimiz ve farklı bir psikolojik durumla seyreden bir yaş dönemi vardır. Bu dönem ebeveynlerin belki de en çok çocuklarla iletişim kurmakta zorlandığı dönemdir. Genellikle 12-13 yaştan sonra görülen bu dönemde çocuklar içine kapanık olabiliyor, otoriteye karşı geliyor ve kendilerinin engellenmelerine aşırı tepki verebiliyorlar. Bu dönemde çocukları en çok bekleyen tehlikeler sigara, alkol ve uyuşturucu gibi maddelere bağımlılık, uygunsuz davranışlar, şiddete yönelmek ve cinsel sorunlar. Anne- babaların bu dönemde çocuklarıyla sağlıklı iletişim kurabilmeleri hayati öneme sahip. Her şeye karışan, despot, yasaklayıcı ve sürekli eleştirel tutumlarda bulunmak sağlıklı iletişimi engellemektedir. Bunun yerine anlayışlı, hoşgörülü, teşvik edici, destekleyici ve arkadaşça yaklaşımlar iletişimi kuvvetlendirir ve çocuğun üzerinde etki sağlayabilmemize yardımcı olur.

Başlıca psikiyatri hastalık ve bozuklukları sıralayabiliriz:
-Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
-Özel Öğrenme Güçlükleri
-Davranış Bozuklukları
-Uyum Bozuklukları
-Dil ve Konuşma Bozuklukları
-Kaygı ve Korku Bozuklukları
-Okul Reddi
-Panik Bozukluk
-Yaygın Anksiyete Bozukluğu
-Obsesif Kompulsif Bozukluk
-Tik Bozuklukları
-Fobiler
-Selektif Mutizm
-Dürtü Kontrol Bozuklukları
-Çocukluk Çağı Depresyon
-Bipolar Bozukluk
-Cinsel Kimlik Bozuklukları
-Yeme Bozuklukları
-Uyku Bozuklukları
-Dışkı ve idrar Kaçırma
-Yaygın Gelişimsel Bozukluklar
-Zeka Gerilikleri

Bu hastalık ve bozuklukların oluşması durumunda muhakkak uzman desteği alınmalı. Özellikle erken teşhis ve müdahile çocukların sağlıklı bir psikolojiye sahip olmaları açısından önemlidir. Zamanında tedavi edilemeyen hastalık ve bozukluklar kronikleşir ve karakterin bir parçası olur ki, bu da kalıcı sorunlar oluşturabilir. En önemli hususlardan biri de çocuklarımızın psikolojilerinin korunması için uygun ortam ve olanaklar sağlamaktır. Bunun için birey, aile ve toplum olarak özverili olmamız ve sorumluluklarımızı yerine getirmemiz gerekmektedir.

Gebelik sürecinde annenin yediği gıdanın içeriği ve kalitesi önemlidir. Özellikle kimyasal içerikli katkı maddesi içeren gıdalar bebeğin sağlığını ve yaşamını etkilemektedir. Teratojenik maddeler dediğimiz maddelerin gebelikte alınması düşük riskini artırmakta, ayrıca doğacak çocuklarda bir sıra anomalilere sebep olmaktadır. Bununla beraber gebelik ve emzirme sürelerinde hanımlar yüksek miktarda şeker içeren gıdalardan da kaçınmalıdır. Bu gıdalar kanda hızla şeker miktarını yükseltir ve ciddi bağımlılık etkisi gösterebilir.

Beyinde şeker opiod reseptörleri üzerinden etki göstererek bu türlü şekerli gıdalara karşı bağımlılık olurturmaktadır. Opiod reseptörleri insanda bağımlılıktan sorumlu en önemli reseptörlerdir. Opioid reseptörleri şekerle tekrar tekrar tetiklenerek serotonin düzeylerini suni olarak arttırırsa, insan vücudu doğal yollardan serotonin üretimini ve salgılanmasını durdurur. Serotonin duygulanım ve iştahın kontrolünden sorumludur 58. Serotonin olmadığında kişi depresif olur ve daha fazla şeker yemek için kıvranır. Bu da mutluluk ile şeker arasında duygusal bir bağ kurulmasına yol açar. Şeker bağımlıları, serotonin düzeyini arttırmak ve mutlu olmak için şekersiz yapamaz hale gelir. Bu olayın adı "duygusal yeme" dir. Zamanla, duygusal yeme şeker yeme haline gelir, bu da termogenezi engellediğinden yağ dokusunun artmasına yol açar. Ayrıca annedeki bu yüksek şeker bebeğin fizyolojisini de etkiler dolayısı ile çocuklarda da şeker bağımlılığı, diyabet ve yağlanma gibi problemler doğabilir. Bu sebeple yüksek miktarda şeker içeren ve kimyasal içerikli gıdaların tüketilmemesi anne ve bebek sağlığı için hayati öneme sahiptir.

Annelerin gebelik sürecinde ve yenidoğan dönemdeki ruh sağlığı doğacak çocuğun psikolojisini direk etkilemektedir. Örneğin gebelik döneminde depresyon geçiren annelerin çocuklarında depresyon ve diğer psikiyatrik sorunlar sık görülmektedir. Postpartum depresyon denilen ve halk arasında lohusalık depresyonu olarak bilinen hastalığı yaşayan annelerin çocuklarında ciddi bağlanma problemleri, kaygı bozuklukları ve depresyon sık görülmektedir. Ayrıca emzirme döneminde sütün nütrigenetik özelliğinden dolayı annedeki hastalıkların bebeğe aktarımı olmaktadır. Bu sebeble gebelik ve yenidoğan dönemde annelerin genel ve ruh sağlının yerinde olması sağlıklı nesillerin yetişmesinde kritik öneme sahiptir.

Kleptomani (çalma hastalığı, patolojik hırsızlık), kişisel kullanım ya da maddi değeri için gereksinme duyulmayan nesneleri çalmaya yönelik dürtülere karşı koyamama olarak tanımlanan bir dürtü denetim bozukluğudur. DSM-IV’ te dürtü denetim bozukluğu başlığı altında sınıflandırılmasına karşın, çeşitli araştırıcılar kleptomaninin diğer bozukluklarla olan ilişkisine dikkat çekerek obsesif kompulsif spektrum bozuklukları, affektif spektrum bozuklukları başlığı altında değerlendirilebileceğini ileri sürmüşlerdir. Bununla beraber kleptomani gerçek hırsızlıkla sıklıkla karıştırılabiliyor. Kleptomanili hastalarda hırsızlıktan önce gerginlik olur ve bu his hırsızlık olduktan sonra haz alma veya rahatlamaya dönüşür.

Hırsızlıkta dürtüsel  özelliklerle ilgili hiçbir bulgu yoktur, davranış artan gerilim, eylemin gerçekleşmesi ve gerilimin yatışması gibi gerçek dürtü denetim bozukluklarında görülen özelliklerin hiçbirine uymaz. Hırsızlık planlıdır ve sıklıkla diğer kişilerle birlikte planlanarak yapılmıştır. Hırsızlıkta nesneler gerçek değerleri nedeniyle çalınmıştır,  bu eylemden elde edilen maddi kazanç açıkça bellidir. Bu durumda ayırıma yardım edecek bir diğer önemli nokta, çalınan nesnenin ne yapıldığını öğrenmek olacaktır. Özellikle kişi çalınan nesneyi başkasına vermiş ya da atmış ise, kleptomani olasılığı daha fazladır. Bazı durumlarda mağaza hırsızları, cezadan kaçabilmek için kleptomaniye sığınabilirler, bu nedenlerle uydurma bozukluk ayırıcı tanıda göz önünde bulundurulması gereken bir tanıdır.

Ayrıca bu olayın hırsızlık olarak değerlendirilmesi için yapan bireyin yaptığı olayın sebep ve sonuçları değerlendirebilecek olgunlukta olması gerekmektedir. Yani bir çocuğun yaşı küçükse, zeka geriliği varsa veya diğer psikiyatrik problemlerin olmaması gerekiyor.

Özellikle çocuk yaşlarda başlayan çalma hastalığını aileler masumca karşılasa da bunun ileriki yaşlarda nasıl etkileri oluyor?
Çocuk ve ergenlerde görülen kleptomani eğer zamanında tedavi edilmez ise kalıcı olabilir ve ileride adli problemler ve diğer psikiyatrik hastalıklara dönüşme açısından ciddi risk teşkil eder.

Bu tür hastalıklar genellikle çocukluktan itibaren mi başlar, yoksa daha önce hiç hırsızlık yapmamış biri belli bir yaştan sonra aniden başlayabilir mi?
Kleptomaninibaşlangıç yaşı değişken olmakla berber en çok ergenlik döneminde (15-20 yaşlar) görülmektedir. Bununla beraber yetişkin dönemde başlayan vakalara da rastlanmaktadır. Ergenlikten önce çok nadir görülür.

Kleptomani Hangi Yaş Aralıklarında Ortaya Çıkıyor?
Kleptomanini başlangıç yaşı değişken olmakla berber en çok ergenlik döneminde (15-20 yaşlar) görülmektedir.

Kleptomaninin Nedenleri Nelerdir?
Kleptomaninin nedenleri tam olarak aydınlatılamamakla birlikte birçok etmenin kleptomaniye yol açabileceği düşünülmektedir. Kleptomani kimi olgularda beyin hastalıkları, nörolojik bozukluklar ve zeka gerilikleriyle ilişkili olabilir. Kleptomani ile ilişkilendirilen psikiyatrik hastalıklar arasında duygudurum bozuklukları, anksiyete bozuklukları,  yeme bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluklar, cinsel işlev bozuklukları, madde kötüye kullanımı ve kişilik bozuklukları yer almaktadır. Kleptomani, kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görülmektedir. Kleptomanik olguların çocukluk döneminde  cinsel ya da fiziksel örselenmelerin bulunduğu düşünülmektedir. Çocukluk dönemlerinde cinsel istismara uğramış kişiler, erişkin yaşamlarında depresif belirtilerinin olması, cinsel sorunlarının ve rahatsız edici cinsel fantezi ve düşüncelerinin  bulunması, ara ara disosiyatif dönemler yaşamaları yönlerinden kleptomanlarla benzerlik göstermektedirler. Çalma dürtüsünün  bedendeki opioidlerde aşırı bir artışa neden olduğu, bunun kişide strese yanıt olarak ortaya çıkan bedensel durumlara benzediği belirtilmiş ve  kleptomaninin de kişinin duygulanım durumlarını düzenlemede, aşırı uyarılmayı yatıştırmada etkili olabileceği öne sürülmüştür.

Hastalığın Kendi İçinde Türleri Var mı?
Bazı araştırmacılar düşüncelerini eylemleri ile (yani çalma ile) dile getiren çocukların bu davranışlarının çeşitli anlamları olabileceğini belirterek bunları yedi gruba ayırmıştır; Bunlar kaybolmuş olan anne-çocuk ilişkisini yeniden oluşturmak, saldırgan bir girişim, incinme, sakat kalma korkularına karşı bir savunma, cezalandırılma arayışı, kendine olan güveni yeniden oluşturma  ya da güçlendirmek, aile sırlarına karşı bir tepki, cinsel  bir davranışın yerine geçebileceğidir. Bu yedi grubun tümü olmasa da bir kısmının, erişkin kleptomanlar için de geçerli olabileceği ileri sürülmüştür.

Tedavisi Mümkün mü?
Tedavi erken dönemde daha başarılı olmakla birlikte kesin iyileşme yüzde yüz değildir ve ileri dönemde davranışlarda tekrarlar olabilmektedir. Tedavide psikoterapi ve ilaçlar kullanılmaktadır. Psikoterapide içgörü kazandırmak, duyarsızlaştırmak ve diğer yöntemler kullanılmaktadır. İlaç tedavisinde antidepresanlar ve duygudurum düzenleyiciler etkili bulunmuştur.

Hastalığın Engellenmesi Mümkün mü, Çözümü Nelerdir?
Birçok hastada risk faktörleri önleyerek hastalığın oluşması azaltılabilir. Ayrıca sıklıkla eşlik eden hastalıkların tedavisi de kleptomaninin oluşmasını engelleyebilir. Çocuklarda hırsızlığın önüne geçmek için ne gibi tedbirler alınmalı? Ailelere bu konuda ne tavsiye edersiniz? Bu süreçte aileler nasıl bir yol izlemeli, çocuğa olan tepkileri nasıl olmalı? Küçük yaşlarda görülen çalma davranışında çocuk kötü bir şey yaptığını bilmez. Bunun bir başkasının malını izinsiz almak olduğunu, toplum kurallarına uymayan bir durum olduğunu ve yapılmaması gerektiğini yaşı büyüdükçe anne ve babasından, çevreden ve toplumsal kurallardan öğrenir. Ancak bazen, bu kuralları bilen çocukların da çalma davranışında bulunduklarını görürüz.

Çocuklar Neden Çalar?
Bir çocuğun kendine ait olmayan bir varlığı izinsiz almasına maddi ihtiyaçların yeteri kadar karşılanmaması, ilgi çekme ihtiyacı, arkadaşlık problemleri, ev içi huzursuzluk ve kavgalar, dürtüsellik (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, malını aldığı kişiyi cezalandırma isteği (öfke), anne babaya veya otoriteye tepki, mutsuzluk, yetersizlik hissi, travmatik yaşam olayları, arkadaş yönlendirmesi, sosyal çevre/sosyal statüye özlem sebep olabilir.

Bu nedenlerin bazen birkaçı çocuğun çalma davranışında bulunmasına etki edebilir. Altında yatan nedenin ne olduğunu bilmek, çocuğa yardımcı olma açısından değer taşır. Ancak yaşanan herhangi bir hırsızlık olayında, olayın ne zaman, nerede, neden olduğu değil, çocuğun bu davranışı ile bize ne anlatmak istediği ve bizim çocuğa nasıl yardım edebileceğimiz esas konu olmalıdır.

Çalma davranışı gösteren çocuklar;
-Kendilerini yalnız hissedebilir.
-Kızgın, haksızlığa uğramış, öfkeli olabilir.
-Bu davranışı bir amaca yönelik araç olarak kullanabilir.
-İntikam duygusu ile hareket etmiş olabilir.

Çalma davranışı gösteren çocukların ilerde çalma davranışı göstermemeleri için anne babalar;
-"Benim" ve "başkasının" kavramlarını öğretmeli,
-"İzin alma" yı göstermeli ve model olmalı,
-"Başkasına ait olan bir varlığı alınca neler olabilir" üzerine çocuklarıyla konuşmalı,
-Ev içinde onların sahip oldukları varlıklara saygı göstermeli, gerekirse izin almalı
-Ev içinde de mülkiyet ve sahip olma örneklerini kendi hayatlarından vermeli
-Misafirliğe giderken birkaç oyuncağını yanına alarak "benim - senin" ayrımına yardım etmeli
-Bu tür davranışlarına asla ceza vermemeli, bağırmamalı
-Diğer çocuğun tarafında yer almamalı,
-Hırsızlıkla suçlamamalı,
-Çocuklarının kendi oyuncak, boya kalem, giysileri gibi varlıkları üzerinden de mülkiyet duygusunu yaşlarına uygun şekilde vermelidir.

Sınav kaygısı; öncesinde öğrenilen bilginin sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasına engel olan ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygı olarak tanımlanır. Başka bir adıyla performans anksiyetesi olarak bilinen sınav kaygısı okul çağındaki çocuk ve ergenlerde sık görülmektedir.
Bireyin sınava yüklediği anlamlar, sınavla ilgili zihinde oluşturulan imaj, sınav sonrası duruma ilişkin atıflar ve sınav sonrası elde edilecek kazanımlara verilen önem sınav kaygısı oluşumu üzerinde etkilidir. Bu bağlamda çocuklar sınav öncesinde, sınav esnasında ve hatta sınavdan sonrada yoğun kaygı ve endişe yaşayabilirler.

Huzursuzluk, endişe, tedirginlik, sıkıntı, başarısızlık korkusu, çalışmaya isteksizlik, mide bulantısı, taşikardi, titreme, ağız kuruluğu, iç sıkıntısı, terleme, uyku düzeninde bozukluklar, karın ağrıları vs. bedensel yakınmalar, dikkat ve konsantrasyonda bozulma, kendine güvende azalma, yetersiz ve değersiz görme sık görülen belirtilerdir. Belirtiler bazen çok hafif olsa da bazı öğrencilerde çok ciddi ve ağır seyredebilir. 

Öğrencinin başarısında belirgin bir düşüş gözlenir. Ders çalışmayı erteleme, sınav ve hazırlığı hakkında konuşmayı reddetme olur. Soru sorulmasından rahatsız olurlar ve bu durumlardan kaçınırlar. Dikkat dağınıklığı, odaklanamama, fiziksel yakınmalarda dikkat çeken bir artış (karın ağrısı, mide bulantısı, terleme, uyku düzensizliği, iştahsızlık ya da tersine aşırı yeme, genel mutsuz bir ruh hali vb.), çok çalışılmasına karşın performans düşüklüğü kaygının varlığını gösterir.

Çalıştıkları halde sınavdan düşük puan almaları öğrencilerin özgüvenlerini sarsabilir. Öğrenilenleri aktaramama, okuduğunu anlamama, düşünceleri organize etmede zorluk, dikkatte azalma, sınavın içeriğine değil kendisine odaklanma, zihinsel becerilerde zayıflama, enerji azlığı, fiziksel rahatsızlıklar sınav kaygısının başlıca etkileridir. Sınav kaygısı gerçek dışı beklenti ve yorumlar içerdiğinden yanıltıcıdır. Bu durun öğrencileri farkında olmadan kendi davranışlarını denetleyemez hale getirir.

Gerçekçi olmayan düşünce biçimlerine sahip olmak kaygının oluşmasında en önemli süreçlerdir. Bunaltıya eğilimli kişilik yapısı (mükemmeliyetçi, rekabetçi) olanlarda daha sık görülür. Sosyal çevrenin beklentileri ve baskısı da önemli bir etkendir.
“Sınava hazır değilim”, “Bu bilgiler çok gereksiz ve saçma. Nerede ve ne zaman kullanacağım ki?” “Sınavlar niye yapılıyor, ne gerek var?” “Bu bilgiler gelecekte benim işime yaramaz” Sınava hazırlanmak için gerekli zamanım yok ki!”“Bu konuları anlayamıyorum, aptal olmalıyım” “Ben zaten bu konuları anlamıyorum” “Biliyorum, bu sınavda başarılı olamayacağım” “Sınav kötü geçecek” “Çok fazla konu var, hangi birine hazırlanayım?” sıklıkla gözlene olumsuz otomatik düşüncelerdir.

Yapmam gereken nedir?” “Yapabildiğimin en iyisini yapabilirim?” “Olabilecek en kötü şey ne”“Dünyanın sonu değil, telafisi var” Bunda başarısız olmam her zaman olacağım anlamına gelmez” “Yeterli zamanımın olmadığı doğru, ancak olan zamanımı en etkili şekilde nasıl kullanabilirim? “Tüm kaynakları çalışamasam bile, önemli bölümlere öncelik vererek sınava hazırlanabilirim, hiç olmazsa bu bölümlerden puan kazanırım” “Başarırsam hayatımın önemli bir dönüm noktasını aşacağım. Başarısız olmam tembel ve beceriksiz olduğumu göstermez. Daha fazla çalışmam gerektiği anlamına gelir” “zamanı kendi yararıma kullanmak benim elimde" kaygıyla başa çıkmak için geliştirilebilecek alternatif düşüncelerdir. Ayrıca başkalarıyla yarış içinde olmamak ve herkesin farklı yetenek ve kapasiteye sahip olduğunu bilmek hem çocuk hem de yetişkinler için önemlidir.

Düşünce ve inançları sorgulamak (gerçekçi olmayan düşünme alışkanlıklarını farklı bir gözle yeniden değerlendirmek, nefes alma egzersizleri, gevşeme egzersizleri, kaygıyı bastırmaya değil, onu kabul etmeye ve tanımaya çalışmak, düşünceleri durdurma tekniği, dikkatini başka noktalara odaklama tekniği kullanılabilecek başa çıkma yollarıdır. 

“Hayatta başarılı ve mutlu olabilmek için sınavı kazanmaktan başka yol yoktur, mutlaka kazanmalıyım, kazanmazsam kimsenin yüzüne bakamam, sınav benim kim olduğumu gösterir, yetersizim, hiçbir şey yapamayacağım” değişmesi amaçlanan başlıca inançlardır. Ayrıca daha önceki deneyimlerden yola çıkarak ‘’ Ben hep başarısız oldum bundan sonrada başarısız olacağım’’ tarzında düşüncelerin de değiştirilmesi elzemdir.

Öncelikli olarak sınava yoğunlaşmayı ve sorulara odaklanmayı sağlayan, düşünceleri organize etmede, dikkati yoğunlaştırmaya yardımcı olan, olumsuz düşünmeyi ve telaşa kapılmayı engelleyen, kontrol duygusunu geliştirerek başarıya yardım eder, gerçek performansı sergilemede önemli rol oynayan bir yaklaşımdır.

Çalışma alışkanlıklarını ve sınava ilişkin tutumları gözden geçirerek yeni bir zihinsel yapılanma yaratmaya çalışmak gerekir. Zamanı iyi kullanılmalıdır. Beslenme ve uykuya dikkat edilmelidir. Sınava yönelik çalışmaları son güne/geceye bırakmamak önemlidir. Sınav öncesinde yeteri kadar çalışmak ve bunun sınav başarısında önemli belirleyici olduğunu bilmek kritik öneme sahiptir. Buna rağmen doğabilecek kaygı ve endişeyi uygun yöntemlerle azaltılmasını sağlamak gereklidir.

Olumsuz otomatik düşüncelere karşı alternatif açıklamalar getirme, kontrolün kendisinde olduğunu hatırlatma, yanıtlayabileceği sorulardan başlama, kaygıyı azaltmaya yönelik teknikler kullanma (hızlı gevşeme, dikkat artırma teknikleri, kontrollü nefes alıştırması) sınav esnasında yapılabilecek bazı çalışmalardır.
Kendini ödüllendirme, keyifle yapılan etkinliklere yönelmek, eksikler üzerine düşünme ve geleceğe yönelik yeni planlar yapma sınav sonrası kaygıyla baş edebilmek için yapılabilecek aktivitelerdir.

Aile için sınavın ne anlam ifade ettiği, sınava yönelik tutum ve yaklaşımları önemlidir. Sıklıkla aileler kendi kaygılarını çocuklarına yansıtmaktadırlar. Çocuktan yüksek beklentilerinin olması, ayrıntılarla aşırı uğraş sergilemeleri ve sınavı bir araç değil amaç olarak görmeleri oldukça önemlidir. Bazı ebeveynler kendi narsistik düşüncelerini çocukları üzerinden yaşayabilmektedir. ‘’Benim çocuğun en iyi olması gerekiyor’’ tarzındaki düşünceler çocuklarda aşırı kaygıya neden olabilmekte ve ebeveynlerle sağlıklı iletişim kurmayı engellemektedir. Bunun yerine aileler sınırlarının farkında olmalıdırlar. Güven ve sorumluluk vermeli, önemsemeli, olumlu geribildirimde bulunmalıdır. Sınava ilişkin konuşmalarda özenli davranmalı, gerçekçi olmalı, akranlarıyla karşılaştırmaktan kaçınmalıdır. Duygu ve düşünce paylaşımı, empati önemlidir. Sınavı yüceltmeme, ölüm kalım sorunu yapmama, yüreklendirici ve motive edici tarzda davranma önerilmektedir. Çocuklar koşulsuz sevilmelidir ve bu sevgi çocuğa fark ettirilmelidir. Aile bireyleri uygun rol modeli olmalı, uygun aile ortamı sağlamalı ve uygun problem çözme davranışları geliştirilmelidir.

Ailenin bakış açısında değişim yaratmak ve beklenti düzeyini gerçekçi sınırlara indirmek temel girişimleri oluşturur.
Bir ruhsal bozukluk ortaya çıkmışsa (depresyon, anksiyete bozukluğu, uyku bozukluğu vs.), ruhsal belirtilerden dolay işlevselliğinin bozulması, kaygıyla başa çıkmak için uygun olmayan yollar kullanma, davranış bozukluklarının görülmesi psikiyatrik destek gerektiğinin başlıca göstergeleridir. Bunun için aileler sınav kaygısı olan çocuklarını geç olmadan bir uzmana götürmeli ve danışmanlık almalılar.

Evlilikte aynı çatı altında yaşayan iki farklı bireyin fikir ayrılıklarına düşmesi gayet doğaldır. Hemen her ailede bazı çatışmalar ve gerginlikler yaşanabilir. Fakat bu tartışmaların çok sık tekrarlanması, eşlerin birbirlerini sözel ve fiziksel incitmeye başlaması, saygı ve sevgiden yoksun iletişim kurmaları evdeki çocukların psikolojilerinde derin yaralar açabilir.

Aile çocuklar için gelecek hayatlarını şekillendiren en önemli kurumdur. Huzurlu bir aile ortamında büyümek çocukların en temel hakkıdır. Özellikle kişilik yapısının şekillendiği ilk çocukluk döneminde çocuğun tartışma ve gerginlikten uzak, huzurlu ve şefkatli bir ortamda büyümesi çocuğun psiko-sosyal gelişimi açısından çok önemlidir.

Aile İçindeki Kavgaların Çocuk Üzerindeki Olumsuz Etkileri
- Anne ve babasının birbirlerine sözlü ya da fiziksel saldırısını gören çocuk, bu durumdan kendisini sorumlu tutup, anne-babasının onu sevmediği hissine kapılabilir.

- Eşler arasındaki şiddetli kavgaların içinde yetişen çocuk, zamanla onlardan korkmasına, soğumasına ve güveninin azalmasına neden olur. Kavgalarda ortaya çıkan yoğun öfke durumu ve fiziksel şiddet çocuklar için korkutucu bir durumdur. Çocuk öfkelendiğinde öfkesine yenik düşen babayı veya anneyi gördüğünde, o güne kadar sevgi dolu bir insan olarak tarif ettiği ebeveyninin bir başka şeye dönüştüğünü düşünür ve öfkenin kendisine yönelmesinden korku duyar. Bütün bunların sonucunda da çocuğun ebeveynine olan güveni sarsılır.

- Evde çocuğun gözü önünde zaman zaman tartışmalarla beraber gelen şiddet, çocuğun dış dünyada şiddet eğilimli olmasına sebebiyet verebilir.

- Eşlerin birbirlerine yüksek sesle konuşması çocuğun korkma ve kaygı düzeyini artırır.

- Evde huzuru bulamayan çocuk mutluluğu başka yerlerde arayabilir. Suç işleyen, alkol, uyuşturucu, sigara kullanan çocukların huzursuz bir aile ortamında yetişmiş olduğu muhtemeldir.

- Kişiliğin geliştiği ilk çocukluk döneminde çocuğun anne ve babasının kavgasına şahit olması çocukta birçok duygusal ve davranışsal problemlerin oluşmasına zemin hazırlar. Anne ve babası arasında yaşanan geçimsizlikler çocuğun insanları ve hayatı sevmesinde, sosyal yaşantıya uyum sağlamasında kötü hatıralar olarak kalacaktır. İnsanlarda Psiko-sosyal pek çok rahatsızlığın ortaya çıkması, çocukluk çağında yaşanan böyle tatsız hatıralara bağlı olabilir. Örneğin; hayata karşı isteksizlik, insanlara düşmanca hisler geliştirmek, hayvanlara eziyet etmekten  zevk  almak, yalancılık, hırsızlık, çeşitli  tikler  edinmek, özgüven eksikliği, çekingenlik gibi birçok psikolojik rahatsızlığın temelinde husursuz aile ortamında yetişmek etkilidir.

- Kavganın eksik olmadığı evde yetişen çocuğun okul başarısı da düşük olur. Özellikle dikkat gerektiren dersleri dinleyemez, dikkatini toplayamaz. Anne babalar çocuklarının ders başarısından şikayet ederken öncelikle kendilerini sorgulamalıdır. Ayrıca evde gergin aile ortamından etkilenen çocuk, okulda arkadaşlarına agresif davranabilir, kendisini onlardan soyutlayabilir, yalnız kalabilir. 

- Ebeveynlerin depresif ruh halleri çocuklarına da yansır, çocuklarda yoğun üzüntü, mutsuzluk, hiçbir şeyden zevk alamama gibi depresif belirtiler gösterirler.

Ebeveynlerin Nelere Dikkat Etmesi Gerekir?
Öncelikle karı-koca kavgaları önlenemiyorsa, bu durum çocuğa  kesinlikle yansıtılmamalıdır. Ebeveynler çocuğun önünde tartışmalardan kaçınmalıdır. Tartışmaların çözüme yönelik olmasına özen göstermek gerekir.

Eğer çocuk evdeki tartışmaya  şahit olmuşsa, tartışmanın çözüme ulaştırmaya özen göstermesi gerekir. Anne-baba arasındaki tartışmanın çözüme ulaşması, kavganın çocuk üzerindeki duygusal ve davranışsal etkisini azaltmaktadır. Anne babası arasındaki problemlerin çözüme kavuşması, bu çatışmanın yapıcı olduğunu çocukların hissetmesine yol açar, çocuğun tepkisi de buna göre değişir.  Çözüme ulaşmış, yapıcı tartışmalar  hem ebeveynler, hem de çocuklar için önemlidir. Her zaman çocuğun önünde çözüm bulmak mümkün olmasa da, bu konuda yapılacak açıklamadan, çocuklar fayda sağlayacaktır.

Fakat sözlerin, davranışlarla tutarlı olması çok önemlidir. Çocuğun anne babasının konuşmalarından aldığı mesaj ile hareket ve ses tonundan aldığı mesaj çelişkili olmamalıdır. 

Eşlerin birbirini kırıcı ve aşağılayıcı sözlerden ya da ifadelerden kaçınması gerekir. Bu durum çocuğun kaygı ve korku durumunu artırır.

Kavga sürecinde çocuğa “hakemlik” görevi verilmemelidir. Anne veya baba birbirleriyle alakalı şikayetlerini çocuğa anlatmamalı, birbirlerini çocuğa kötülememeli, çocuğun taraf tutması için ona  baskı yapmamalıdır.

Anne ve babalar tartışma esnasında öfkesini çocuğa yansıtmamalı, çocuğun bir hatası varmış gibi öfkesini çocuktan çıkartmaması gerekir. 

Özellikle çocukla ilgili olan tartışmalar çocuğun önünde yapılmaması gerekir. Kendisi hakkında yapılan tartışmalar, çocukta suçluluk  duygusu, utanma, aşağılık kompleksi içine kapanıklık gibi sorunlara neden olabilir.

Son olarak; eşlerin birbirlerinden şikayetleri varsa ve bu durumu kendi aralarında çözüme kavuşturamıyorlarsa mutlaka bir uzmandan destek almaları gerekir. Şiddetin, aşağılamanın, hakaretlerin olduğu kavga ortamlarında  büyüyen çocukların kişilik gelişimi ciddi anlamda örselenmektedir. Anne babaların çocuklarının geleceklerini düşünmesi, çocuğunun psikolojisinde tedavisi zor yaraların açılmasına imkan vermemesi gerekir.

Aile İçindeki Kavgaların Çocuk Üzerindeki Etkileri
- Anne ve babasının birbirlerine sözlü ya da fiziksel saldırısını gören çocuk, bu durumdan kendisini sorumlu tutup, anne/babasının onu sevmediği hissine kapılabilir.

- Eşler arasındaki şiddetli kavgaların içinde yetişen çocuk, zamanla onlardan korkmasına, soğumasına ve güveninin azalmasına neden olur. Özellikle kavgalarda ortaya çıkan yoğun öfke durumu çocuklar için korkutucu bir durumdur. Çocuk öfkelendiğinde öfkesine yenik düşen babayı veya anneyi gördüğünde, o güne kadar sevgi dolu bir insan olarak tarif ettiği ebeveyninin bir başka şeye dönüştüğünü düşünür ve öfkenin kendisine yönelmesinden korku duyar. Bütün bunların sonucunda da çocuğun ebeveynine olan güveni sarsılır.

- Evde çocuğun gözü önünde zaman zaman tartışmalarla beraber gelen şiddet, çocuğun dış dünyada şiddet eğilimli olmasına sebebiyet verebilir.

- Eşlerin birbirlerine yüksek sesle bağırması çocuğun korkma ve kaygı düzeyini artırır.

- Evde huzuru bulamayan çocuk mutluluğu başka yerlerde arayabilir. Suç işleyen, alkol, uyuşturucu, sigara kullanan çocukların huzursuz bir aile ortamında yetişmiş olduğu muhtemeldir.

- Kişiliğin geliştiği ilk çocukluk döneminde çocuğun anne ve babasının kavgasına şahit olması çocukta birçok duygusal ve davranışsal problemlerin oluşmasına zemin hazırlar. Anne ve babası arasında yaşanan  geçimsizlikler çocuğun insanları ve hayatı sevmesinde, sosyal yaşantıya uyum sağlamasında kötü hatıralar olarak kalacaktır. İnsanlarda Psiko-sosyal pek çok rahatsızlığın ortaya çıkması, çocukluk çağında yaşanan böyle tatsız hatıralara bağlı olabilir. Örneğin; hayata karşı isteksizlik, insanlara düşmanca hisler geliştirmek, hayvanlara eziyet etmekten  zevk  almak, yalancılık, hırsızlık, çeşitli  tikler  edinmek, özgüven eksikliği, çekingenlik gibi birçok psikolojik rahatsızlığın temelinde huzursuz aile ortamında yetişmek etkilidir.

- Kavganın eksik olmadığı evde yetişen çocuğun okul başarısı da düşük olur. Özellikle dikkat gerektiren dersleri dinleyemez, dikkatini toplayamaz. Anne babalar çocuklarının ders başarısından şikayet ederken öncelikle kendilerini sorgulamalıdır. Bunun yanında evde gergin aile ortamından etkilenen çocuk, okulda arkadaşlarına agresif davranabilir, kendisini onlardan soyutlayabilir, yalnız kalabilir. 

- Ebeveynlerin depresif ruh halleri çocuklarına da yansır, çocuklarda yoğun üzüntü, mutsuzluk, hiçbir şeyden zevk alamama gibi depresif belirtiler gösterirler.

Ebevenlerin Nelere Dikkat Etmesi Gerekir?
- Öncelikle karı-koca kavgaları önlenemiyorsa, bu durum çocuğa  kesinlikle yansıtılmamalıdır. Ebeveynler çocuğun önünde tartışmalardan kaçınmalıdır.

- Eğer çocuk evdeki tartışmaya  şahit olmuşsa, ebeveynlerin tartışmayı çözüme ulaştırmaya özen göstermesi gerekir. Anne-baba arasındaki tartışmanın  çözüme ulaşması, kavganın çocuk üzerindeki duygusal ve davranışsal etkisini azaltmaktadır. Anne babası arasındaki problemlerin çözüme kavuşması, bu çatışmanın yapıcı olduğunu çocukların hissetmesine yol açar, çocuğun tepkisi de buna göre değişir.  Çözüme ulaşmış yapıcı tartışmalar,  hem ebeveynler, hem de çocuklar için önemlidir. Her zaman çocuğun önünde çözüm bulmak mümkün olmasa da, bu konuda yapılacak açıklamadan, çocuklar fayda sağlayacaktır. Fakat yapılan açıklamalarda sözlerin, davranışlarla tutarlı olması çok önemlidir. Çocuğun anne babasının konuşmalarından aldığı mesaj ile hareket ve ses tonundan aldığı mesaj çelişkili olmamalıdır. 

- Kavga sürecinde çocuğa “hakemlik” görevi verilmemelidir. Anne veya baba birbirleriyle alakalı şikayetlerini çocuğa anlatmamalı, birbirlerini çocuğa kötülememeli, çocuğun taraf tutması için ona  baskı yapmamalıdır.

- Anne ve babalar, tartışma esnasında öfkesini çocuğa yansıtmamalı, çocuğun bir hatası varmış gibi öfkesini çocuktan çıkartmaması gerekir. 

- Özellikle çocukla ilgili olan tartışmalar çocuğun önünde yapılmaması gerekir. Kendisi hakkında yapılan tartışmalar, çocukta suçluluk  duygusu, utanma, aşağılık kompleksi, içine kapanıklık gibi sorunlara neden olabilir.

Özetle; eşlerin birbirlerinden şikayetleri varsa ve bu durumu kendi aralarında çözüme kavuşturamıyorlarsa mutlaka bir uzmandan destek almaları gerekir. Şiddetin, aşağılamanın, hakaretlerin olduğu kavga ortamlarında  büyüyen çocukların kişilik gelişimi ciddi anlamda örselenmektedir. Anne babaların çocuklarının geleceklerini düşünmesi, çocuğunun psikolojisinde tedavisi zor yaraların açılmasına imkan vermemesi gerekir.